Mihrang vala chu

James Ramdinmawia

“If India is not Secular, then India is not India at all (India ram hi Sakhaw zalenna ram ni lo se, India a nihna a bo ang)” – AB Vajpayee (1924-2018)

Kum 93 mi, a thih ni thlenga tlangval hnahkhat, nupui fanau aia ram leh hnam thlang ngat, khawvel ram ropui (Super Power) zinga India hlangkaitu, India ram Prime Minister ni tawh zinga hmasawnna leh danglamna (Change) thlen nasa berte zinga mi Tv. Atal Bihari Vajpayee chuan a hringnun kawng zawh tawpin mual a lo liam ve ta. India ram pumin a sun a, eng vanga hetiang taka sùn phû bik nge a nih, eng nge India tana a hlut bik viauna, tih lam hawiin ngaihtuahna i han seng tlang teh ang u.

Indian Foreign Policy thlak danglam dawrhtu a ni : Kum 1947-a India a independent hnu khan India hi USSR / Soviet Union (a kehdarh hnua Russia tia kan hriat lar) Å£hianÅ£ha ni ngar ngar, sumdawnna leh ralthuam lei chungchangah pawh Russia nena indawr ngar ngar a ni. Economy leh Security thilah khawvel ram tam zawkin USA Å£hianÅ£ha nih an duh deuh vek laiin India hian Independence hnu hun rei tak chhung kha chu USA nen inzawmna thuk tak a nei ngai lo. USA chu Pakistan lamÅ£ang ngar ngar a ni ve thung. Atal Bihari Vajpayee Prime Minister a nih lai, kum 2000 khan Vajpayee hmalakna-in USA President Bill Clinton chuan India a tlawh a, he hunah hian Vajpayee leh Bill Clinton hian India leh USA inÅ£hianÅ£hatna tur leh ei leh bar leh sumdawnna kawnga thawhhona leh thil dang tam tak an sawi dun a, inremna an siam a ni.

Bill Clinton-a’n India a tlawh hi kum 22 hnu-a USA President-in India a tlawh leh hmasakna ber a ni a. Hemi hma kum 22 kal ta, kum 1978-a USA President Ronald Reagan-a’n India a tlawh lai khan Vajpayee hi Janata Party (tuna BJP ni ta) Sorkar-a Indian External Affairs Minister ni lai a ni nghe nghe. Ronald Reagan-a rawn zin pawh kha ama hmalakna bawk hi a ni. Bill Clinton-a’n India a tlawh hian nghawng lian tak a nei a, Indian Foreign Policy thlak danglam dawrhtu a nih bakah USA tan pawh Post-Cold War Foreign Policy thlak dawrhtu a ni ve tho a ni. USA nena inÅ£hianÅ£hatna siam a nih hnu hi chuan kawng engkimah India tan hmasawnna leh malsawmna thlentu a ni ti ila kan sawisual tam lo ang. He inÅ£hianÅ£hatna hi Dr. Manmohan Singh-a kaihhruai UPA Sorkar leh Narendra Modi kaihhruai NDA Sorkar pawhin an chhunzawm ta zel a, Indian Economy leh Defence pawhin nasa takin hma a sawn phah a ni.

July 2003-a Vajpayee-a’n China tlawha China Sorkar hotute nena inbiakna leh inremna tam tak an siam khan tun hmaa inÅ£hianÅ£ha ngai reng reng lo, inep tlat leh ramri inchuh reng mai India leh China karah inÅ£hianÅ£hatna leh thawhhona ropui tak a thlen a, nasa takin ram economy-in hma a sawn phah bawk. Tin, South and Southeast Asia-a China in luling lutuk tur tlan khalh nan Look East Policy hmangin Southeast Asia ram tam zawk nen economic & strategic relationship nasa takin a siam bawk.

Pokhran Nuclear Test : Kum 1998-a Pokhran-a Vajpayee kaihhruai Sorkar-in Nuclear a test khan khawvelah India dinhmun a vawrh kang dawrh a. Nuclear Power nei tlemte zinga India a tel ve takah chuan khawvel ram dang pawhin India an dahhniam thei lova, India Å£hianÅ£ha nih an tum ta sup sup a ni. USA leh ram ropui tak tak pawhin nasa takin Nuclear Test hi sawisel mah se India lung tihawi loh an hlau a, an hlauhtlawn a lo ngai ve ta hial bawk.

Pakistan nena inlaichinna leh Kargil War : India leh Pakistan hi British ho lak aÅ£anga Independence hmu rual, Jammu & Kashmir inchuha indo leh innghirngho reng an ni a, engtik lai pawha indo inpeih at reng an ni. Vajpayee-a hian hmasawnna nei tur chuan remna leh muanna, Å£henawm ramte nena inngeih taka awma thawhho a ngai a ni tiin a Prime Minister laiin Delhi (India) to Lahore (Pakistan) Bus Service chu 19th February 2009 khan a hawng a, Pakistan Prime Minister Nawaz Sharif hmu turin amah ngei Bus hian Lahore-ah a zin nghal a. Lahore Summit neiin chu chuan India leh Pakistan inunauna leh kawng hrang hranga insumdawn tawnna leh thawhhona tur a duangchhuak a. Hetianga inremna tura hmalakna a kal mek lai hian Pakistan Sipai (Uniform ha lo) leh hel pawlte inthural chu a rukin Jammu & Kashmir an lut a, ram an rawn la duai mai a. Vajpayee Sorkar chuan rang taka chhanglet nghalin “Kargil War” a lo chhuak ta a ni. He Indona hian thla thum lai a awh a, a tawpah India-in chakna changin Pakistan chu Indona aÅ£ang hian an inhnukdawk ta a ni.

He Kargil War hian khawvelah India dinhmun sang takin a vawrh a. A hma kum lawka Nuclear Test hlim hlawl ni chungin Indona-ah Nuclear Power chelek a ni lo a. Pakistan hi a tira a thiam lo zawk leh India Terrotory chhunga lut ru zawk a nih avangin USA leh European Union te’n an dem rawn a, Pakistan Å£an ngar ngar Å£hintu China meuh pawhin a dem a, India erawh an fakin an chawimawi nasa hle. Hei hian India leh USA bakah ram hrang hrang nena inÅ£hianÅ£hatna kawngah nasa takin kawngro a su a. Huaisen taka Vajpayee kaihhruai Sorkar-in Pakistan a do ngam leh hnehna a chang hi khawvel mithmuha India hmel tidanglamtu a ni ta a ni.

Hmasawnna atan kawngpui sial : Hmasawnna atan inkalpawhna kawngpui Å£ha neih a ngai tih hria-in a Prime Minister laiin National Highways Development Project (NHDP) leh Pradhan Mantri Gram Sadak Yojana (PMGSY) te a din a. Kum 30 chhunga India rama kawngpui sial zawng zawng zahve deuhthaw kha Vajpayee Prime Minister hun laia sial a ni. NHDP hnuaiah hian “Golden Quadrilateral” an tih mai, India khawpui lian pali, Delhi, Mumbai, Kolkata leh Chennai te International Standard Four Lane leh Six Lane Express Highway-a thlunzawm vek a ni a. Km. 5,846-a sei niin khawvela Highway sei zinga Pangana a ni pha hial a, hei hian khawpui pawimawh tam tak a paltlang bawk a ni. Hemi bakah hian Highway dang, India chhim leh hmar tawp, chhak leh thlang tawp paltlang tur Km. 7,142-a sei pawh sial a ni bawk.

PMGSY hnuaiah thingtlang khaw hrang hrang inkalpawhna sial a ni a. He Scheme hnuaiah hian phai rama mi 500 chin chenna leh tlang rama mi 250 chin chenna khua zawng zawng kawngpui pawhtir tura ruahman a ni a. Mizoram pawhin nasa taka he malsawmna hi dawngin tun thleng hian PMGSY kawnglaih chu chhunzawm mup mup a la ni.

Education for all :  Ram hmasawn ni tur chuan zirna a pawimawh tih hria-in Vajpayee Prime Minister lai hian India Constitution-ah naupang kum 6 aÅ£anga kum 14 inkar te’n a thlawna zirna an dawn ngei ngeina tur Fundamental Rights an dah belh ta hial a. Sarva Shiksha Abhiyan (SSA) dinin India rama naupang rethei ram tak, sikul lut thei lote’n zirna an dawn phah a. Mizoram ngeiah pawh Zirtirtu indaih lohna nasa taka a phuhruk bakah Sikul Building tam tak sak Å£hat a ni a, naupang tam takin a thlawnin zirna an dawn theih phah a nih hi. Hei hian kan ram future atan pawh nghawng lian tak a nei ngei dawn a ni.

Economic Reforms :

Kum 1991-a Dr. Manmohan Singh-a Finance Minister a nih laia Economic Reforms kha a aia chak leh zualin Vajpayee hian a rawn chhunzawm a. Huaisen takin Privatisation a kalpui a, Sorkar enkawl Corporation tam tak privatise-in hlawk mang si lova Sorkar sum senso vak vak ţhin a titawp a. Zalen taka sumdawnna (Free Trade / Liberalisation) kalpui a nih theih nan zau takin kawng a hawng a, Foreign Investment lamah nasa taka hmasawnna hmuh tur a awm bawk. Chu chuan nasa taka Production a tihsan bakah Sorkar sum lakluh nasa takin a tipung bawk a ni. Vajpayee-a hun lai hian khuarel chhiatna te, Oil Crisis te, Gulf War, War on Terror, Kargil War leh Asian ram pum Economy thlakniam duai te leh harsatna dang dang a thleng nasa hle a, chuti chung pawh chuan Indian Economy chuan hniam lam aiin hmasawn lam a pan zel a, GDP pawh 6% - 8% laiin a ţhang nghe nghe a ni.

Secularism (Sakhaw zalenna) :

Hindu pachal, RSS Full Time Worker ni Å£hin, BJP dinchhuaktute zinga mi leh BJP President hmasa ber a nih avang te hian Sakhaw dang te ngaithei lo leh Hindu Lalram-a India siam tumtu (Hindutva Ideology kengkawhtu) anga ngai tam tak an awm Å£hin. Amaherawhchu Secularism (Sakhaw zalenna / Sakhaw intluktlanna) hi a dah pawimawh hle a. “If India is not Secular, then India is not India at all (India ram hi Sakhaw zalenna ram ni lo se, India a nihna a bo ang)” tih te, “Let no one challenge India’s Secularism” tih te, “We should always care for the minorities and be attentive towards their welfare” tih te, “We believe in equal respect for all faiths” tih te chu a Å£awngkam lar tak te a ni daih a ni.

Vajpayee Prime Minister lai khan RSS leh VHP te chuan “Hindutva Agenda” tihlawhtling turin nasa takin Sorkar an nawr Å£hin. Mahse Hindutva Agenda aia ram hmasawnna (Development) a dah pawimawh zawk avangin Vajpayee-a rorel danah RSS leh BJP hruaitu lawk Å£henkhatte an lungawi lo nasa mai a, 17th January 2000 phei kha chuan heng RSS leh BJP hruaitu lawk Å£henkhatte hi inthurualin BJP lo dinchhuahna Party hmasa zawk Bharatiya Jana Sangh (BJS) din thar leh mai tur a ni tiin na takin an vau nghe nghe a ni. Chutiang pressure na tak karah chuan Vajpayee kha chuan hnam inpumkhatna leh hmasawnna kha huaisen takin a dah pawimawh ngar ngar a. BJP din tirha President a nih chhung khan BJS Hindu Nationalism kha nasa takin a moderate a, BJP khan Gandhian Socialism a support hle zawk a nih kha.

Vajpayee Prime Minister lai, kum 2002 khan India President thlan a lo hun a. Hun kal tawha India President thlanna-ah a tam zawkah chuan Ruling Party te’n an Party mi leh sa senior deuh Candidate-ah an vawrh tlangpui Å£hin, Congress Sorkar laiin a nasa zual. Vajpayee kaihhruai NDA Sorkar erawh kha chuan Candidate siam dawnin Opposition Party lian ber kan rawn ang, an ti a. Tichuan mak deuh maiin BJP kaihhruai Sorkar khan Kristian pa Dr. PC Alexander kha President of India Candidate atan a rawt chhuak ta mauh mai a, Opposition Party lian ber Congress an han rawn a, anni’n an lo duh ta tlat lo mai. Tichuan, midang an han chhawpchhuak leh a, chutah pawh Hindu pa chhawpchhuak ta chuang lo chuan Muslim pa Dr. APJ Abdul Kalam a ni leh ta tlat mai. Mahse Congress Party-in an pawmpui ta a, chiang takin Abdul Kalam kha a tling ta a ni. Vajpayee kaihhruai Sorkar-in India ram hotulu ber President of India atan Kristian pa leh Muslim pa a chhawpchhuak ngat hian Vajpayee-a’n Secularism a dah pawimawh zia a tilang chiang viau awm e.

Darthlalang :

A tawpna atan chuan India nute’n hetiang mibik, mi huaisen, ram hmangaihtu, vision nei Å£ha, mahni hmasial lo hruaitu an lo hring chhuak hi India tan a va hlu em! A thusawi pakhat hi kan ram (Mizoram) hruaitu leh hruaitu nih tum zawng zawngte hian Darthlalang atan hmang vek thei se ka ti ngawt mai. “Let me make one thing clear. I have never considered mere survival in power as any achievement, just as I have never seen coming to power as an achievement in itself (Hei hi chiang takin ka sawi duh. LalÅ£hutthleng humhim ringawt hi hlawhtlinna-ah ka ngai ngai lo, LalÅ£hutthleng chan theih ringawt pawh hi hlawhtlinna-ah ka ngai lo ang bawkin)” a ti a ni. Minister nih ve hrim hrim te, MLA nih ve hrim hrim te leh Sorkar-na siam thei nih ringawt te hi “Hlawhtlinna (Achievement)”-ah kan lo ngai Å£hin em? Vajpayee chuan thuneihna chan hnu-a a hnathawh leh hmasawnna a thlen nasat leh nasat loh zawkin “Hlawhtlinna (Achievement)” chu a rawn hril dawn a ni, tih ngaihdan nghet takin a nei a, a nunpui bawk a ni. Kan ram hruaitute leh hruaitu nih tumte hian he ngaihdan hi kan Å£awmpui pha ve ang em?

1 comment

Unknown said...

Chhiar a manhla hle mai