Zo nun mawi tlawmngaihna

Lalpianmawia, Tuivar


‘Zo nun mawi tlawmngaihna’ tih hian, zo nun ze hrang hrang zingah zohnahthlakte timawitu ber chu tlawmngaihna tih a tarlang chiang hle awm e. Zo nun mawi leh tlawmngaihna hi inkawp tlat a ni a, tlawmngaihna hi zo nun ze ropui ber tihte pawhin a sawi theih awm e.

‘Zo’ tih chuan tlangmite a huam vek a. Myanmar ramah chuan Chin People tih a ni a, India ramah chuan Mizo tia koh a ni. Ram a dang ang zelin koh dan pawh a dang mai niin a lang. Luisai, Lai, Paihte, Hmar, Kuki, Mara leh a dang tam tak a awm a, heng hnamho zawng zawng kaikhawm nan, Chin tih emaw, Mizo (Zo) tih emaw hman a ni. ‘Tlawmngaihna’ hi, sawi duh dan a zirin a zau hle a. Mahni hmasialna tel lova, mi dang á¹­hatna tur ngaihtuah avanga zo nun zemawi lo lang chhuak a ni. Zofaten kan rilru chhungril á¹­hatna, pawnlam nun dan kawng tinrenga kan tilang chhuak á¹­hin hi tlawmngaihna chu a ni.

Khawvela hnam hrang hrangte kan thlirin, keini zofate anga tlawmngaihna ngai hlû leh sawi uar hi an awm lo hialin a rinawm. A chhan chu, zohnahthlakte min chimral thei leh min tichimit thei laka nun thapa khawtlang ven him leh tihmasawn zel tura kan inpumpêkna a ni. Hnamdangho pawhin tlawmngaihna hi nei ve á¹­hin mah se, zo nun timawitu tlawmngaihna nen hian khaikhin theih a ni lo. 

Zofaten kan sawi nin theih loh tlawmngaihna hi a danglam bik riau va, min thlahtute thisên aṭanga vawiin thlenga kan thisêna bet tlat, ṭanpui ngaite ṭanpuina nun hlû a ni. Zofate tlawmngaihnaah hian, târ chak lo zawkte leh rualbanlote pawh endawng an ni ngai lo va, an mamawhzia ang zelin kan ṭanpui zawk ṭhin.

Thlahtute nun zemawi kan chhawm nun zelna hian, khawtlang lungrualna leh chakna a thlen a, hnam pum hmasawnna rahbi-ah min hlângkai a ni. Chak lo leh chanhai zawkte hnualsuat mai lova kan ṭanpui ṭhin te, chhiatni ṭhatnia tuk luih leh phût chhuah ni hauh lova chhawmdawl hna hrang hrang kan thawhsak lawp lawp ṭhin te, thil tihhonaah hâmṭhat bik tum lova ṭhiante hmakhua kan ngaihsak zawk ṭhin te, khawi ilo niha aia upate thu ngaichanga hmun ṭha zawk kan luahtir ṭhin te leh kan thil ît ngawih ngawih pawh mi dang kan kian phâl ṭhin te hi zo nun mawi tlawmngaihna chu a ni. Harsatna tawkte ṭanpuia thlamuanin, mahni hreawm pawisa lova mi dangte thawven nana kan tlâwm ngam ṭhin te leh chawimawi leh fak beisei lova kan tha leh zungzam, mite tân kan seng ral ṭhin te hi tlawmngaihna nun lo lang chhuak a ni. He nun ngei hi a ni, kan hnam damna leh timawitu chu!

Tlawmngaihna hi kan hmêl lanna leh min tihmasawntu a ni a, Pu Hrangtawna chuan, “Ka hril zel dawn, i puang zel ang, Ram tin, kil tin tiêng turin; Phut nei lo tlawmngaihna hlû hi, Parin lo vûl zual zel rawh se” tiin, a lo auchhuahpui hial a ni. Tlawmngaihna lam rik tawh chuan, Zawlbuk society hi a mei zang hlaptu ber a nih avangin sawi hmaih theih a ni lo vang. Ṭhenawm khawvêng leh mi dangte harsatna siamtu leh phurrit thlentu ni lova á¹­anpui an ngaih huna á¹­anpui zawk tur te, chhiatni á¹­hatnia awm dan tur te, aia upate thu hnial lova zah thiam tur te, ram leh hnam tana ban rinawm ni tur te leh mahni intodelh tura taima taka hna thawk tur tein, val upaten tlangvalho leh râwlthar zawkte an zirtirna hmun a ni. Chuvangin, Zawlbuk hi tlawmngaihna chherchhuahna pûm ti ila, kan uar lutuk em lo vang chu!

Kum 1872 hmalam zawng khan, Mizo Society nghet takin a ding a. In lam leh ram lama thângchhuah mi tlawmngaite chuan val upate fak an hlawh a, hemi avang hian sakawlh leh râl hmaah an zam ngai lo va; hmun hrehawmah an chhelzia a lang a, khawtlangin a ngaisangin a thlamuanpui em em ṭhin a, chawn leh lamnaah pawh zuno an dawm hmasa ber ṭhin. An thih hnuah pawh, pialral rama ropui taka lut tur leh faisa ringa vaibel pet vang vang thei tur niin an ring a; hengte avang hian tlawmngaihna a nasain, an dam chhung huna thil ṭha tih chu changvawnah an neih tlat a.

French mi Stephen Gritted-a’n, “He khawvelah hian vawikhat chauh ka kaltlang dawn a, ka theih anga á¹­hain thil tih ka duh a, ka theih anga nasain ngilneihna lantir ka duh a,tunah ka ti nghal ang,” ti-a a sawi hi kan pi leh pute nunah a takin hmuh tur a awm tawh a ni. Kristian an lo nih tak hnuah pawh Bible zirtirnain a phut tlat, ‘Mi Dangte Tana Thil Ṭha Tih’ hi bansan a hnekin, an chhawm nung zual sauh sauh zawk a ni. Ṭhenawm khawvêngte nen a thlum a âl ei zain, chawhmeh neih ang angte duhsakin an insuah a; sem sem dam dam, ei bil thi thi tih hi taivawnah hmangin, thenawmah chhuanchham an awmin an phûngbawm á¹­hin. 

Hêngte hian min thlahtute hi chhûng lam leh pawn lama an inzawmna thukzia a phawrh chiang hle. Khawpui vantlang tân an theihna zawng zawng an sawrtui a, ram leh hnam tâna rinawm hi tihmakmawh-ah neih-in, ṭhiante chhan nan-a an nun ngei pawh hlan phal, pi pute tlawmngaihna hi a va hluin a va chhuanawm tak em!
Khawvelin hma a sawn zel a, khawvel pum pawh Global Village tih a ni ta. Computer Age hian hmasawnna rahbi-ah min hlângkai a, zohnahthlak zingah ngei pawh, mi thiam tak tak te, mi ropui leh thiltithei pui pui te, kan awm nuk tawh a ni. Amaherawhchu, hmasawnnaah hian tlawmngaihna tidal thei leh nuai bo thei hnawmhnawk hrang hrang a piang chhuak a, hei hian kan hnam(nation) inpumkhatna a tichhe mêk niin a lang.

Hlêmhlêtna leh duhamna, kuttling lova sum lak duhna sakawlh hi kan hnam eîchetu tur a nih a ni a, zam mai lo-in, thu dik ṭan ngam mi huaisente kan chet chhuah a hun ta. Mahni ṭanghmasialna te, thatchhiatna te, chapona te, mi hnuaichhiaha mahni indahsanna te, nu leh pa thuawih lohna te, aia upa zah lohna te zawng zawng hi râl hlauhawm tak a nih avangin, kan beih let loh chuan kan ram leh hnamina chhiat phah dawn a ni. Hemi avang hian, tunhma ang bawkin khawtlang
hian daingul á¹­ha, chimral thei leh nuai bo theitu laka phentu a mamawha, hei hi kan mawhphurhna a ni.

Tlawmngaihna hi mit á¹­ep angin lang á¹­hin mah se, vawiin thlengin kan nunah khuh bo hleih theih lohvin a lo inlâr chhuak leh á¹­hin. Veng thlang pa pakhat thih zana ka pa tar tawh takin, “E khai! ka kal a ngai” ti-a khawvawt hnuaia kawrlum pawh chuh hman lova a tlan chhuak ka hmuh khan, tlawmngaihna hi mahni inphatsanna thisên hnathawh, ka tilo thei lo a ni. A bikin chhiatni-ah a langsar a, ruang men zana mawng kham leh kawng nâ pawh sawi lova, awchhang tak chung pawha hla thlûr hrang hrang, thiam tak maia kan sa tlaivar zak mai á¹­hin te leh in neitute chet tul lova tihtur awm apianga che chhuak tura á¹­halaite kan inpeih at reng te hi zofate tlawmngaihna lo irhchhuak a ni.

Mi thenkhat, hmel inlan ve si-a a saseh china an bi-bo leh tlat mai á¹­hin te, aw chhuak tur nei mumal tawh lova, mi dang an zai ṭêk ṭêk lai leh hnathawka an hmanhlel laiin, daikil hrutin nawmchenna hmun ang hrima ngai, an lo awm leh zauh hi a pawi a, zofate hmai tibaltu an ni. Hun inher chak tak avangin kan hnathawh leh duh zawng a inang tawh lo va, kan hmanruate a dang zo ang bawkin, tlawmngaihna kan thlir dan, kalpui dan te hi her rem thiam a tulin a rinawm. Tih dan hlui leh hman tlak lo chu kan bansan phal a ngai a ni. Kan hun tawng mil zela tlawmngaihna kan kalpui loh chuan mite tan phurrit kan la ni thei mai dawn niin a lang. Lemchan thiam tak Charles Coburn-a chuan, “A hun dik tak hriat tluka pawimawh a awm lo,” a ti. Chuvangin, kohhran leh khawtlang hian eng nge insiamthatna tur kan neih, zofate hian eng nge kan hmabak ti-a inbihletin, a hun takah hian a siam that hna kan thawh theuh a á¹­ul a ni.

Chhinlung chhuak zofate hian hausa leh retheite angkhata tuallenna, zo nun mawi tlawmngaihna hi kan chhuangin kan hlimpui a, avang chu, zohnahthlakte lungrualna thlentu leh min phuarkhawmtu a ni a; khawvel hriat thama kan hnam chawimawia tihmasawntu leh tiropuitu a ni. Lal Isua’n amah ringtute awm dan tur a sawi leh zofate tlawmngaihna hi, zawngfian phel ang a ni a.“Nang malsawmna ni ang che,” ti-a Pathianin Abraham-a a ko ang hian, á¹­anpui ngaite á¹­anpuia an tan malsawmna ni turin min ko ve a ni. ‘Taitesena tlawmngaihna ang, mi hmuhpui lo leh hriatpui lo pawha pangngai reng, phut nei lo tlawmngaihna hlû hi, kan Lalpa rawngbawlna kawng a lo ni e.’

Lehkhabu rawnte :
* Holy Bible
* Thalaite leh tlawmngaihna (Kum 2014 PYJC Thupui Bu)
* Kristian Encyclopaedia by - Lalngaihawma
* Pi pu chhuahtlang by- B. Lalthangliana

No comments