Zonunmawi

Sarah Lalrinsangi

Kan khawvel lo danglam zelah hian kan ngaihhlut zawng (value system) leh khawsak duhdan (way of living) pawh a danglam lo thei loa. Hetiangah danglamna lian tak lo thlengah hian nawmsipbawlna leh inthlahdahna (indulgence), mawhphurhna tel loa zalenna (freedom without responsibility), hlemhletna(corruption) te kan khawtlangah a lo thlena. Tunah pawh hian nasa takin heng harsatna hrang hrang hian kan ram a tuam mek zawng anih hi. Heng harsatna te hi ram hmasawnna ina a rawn thlen chu ni tho bawk mahsela, a tur reng emaw ti a ngaihthah chi erawh ani hauh lo. Heng harsatna te hi kan sutkian leh kan ram hi a dingchhuak anga, kan sutkian theihloh chuan kumkhuain kan ram chu retheihna salah awmin chimral kan ni thuai mai dawn a ni. Changkanna leh hma kan sawnna avanga kan hnam tihphung tam tak kan thlauhthlak awm mahse, kan la chhawm nun ve hram hram ho ah tal hi chuan tan laka theihtawp kan chhuah thar hi a hun takzet a ni.

‘Tun’ hun hi a pawimawh a, vawiina ka nun dan hian nakina thangthar lo la awm leh zel tur te tan rahtha a chhuah dawn a ni tih hriaa,  Zofate tan nun zemawi tak chhawm nuna alo awm zel theih nan a hnuaia chhan hrang hrang hmang hian ngaihtuahna i han seng tlang teh ang u.

1)Mizo Kristiante hmasawn zel nana pawimawh ber chu ‘Kristian Nun’ hi a ni. Khawvel pumah hian Kristian percent sanna ber, thilpek rawngbawlna lama ti tha ber leh Mission rawngbawlna lamah pawh hma la nasa ber kan ni hial awm e. Pathian chu hmangaih Pathian anih avangin unaute, thenawmte leh thenrualte hmangaih turin min duh a. Mite fel lohna leh dik lohna in sawi sak kan chin em em te hi hmangaihna vang a ni thei dawn em ni? Bible in hmangaihna nihphung a sawi: dawhtheihna, ngilneihna, khawngaihna leh beiseina te hi ‘Zonunmawi’ chhawm nun zel nan a va remchangin a va inhmeh tehlul em.

2) Mizote hian Kristian sakhua kan vawn hma pawh khan nun dan tha, Pathian thu nena inmil tak kha kan lo nei vek mai alo ni a. Amaherawhchu, Kristianna avanga Bible hi kan nun hruaitu atana kan pawm tak achinah chuan, Mizo hnam nun leh tih dan hi Bible nena kan en mil fo hi a tul ta a. Kan pi leh pute thufing leh serh leh sang tam tak kha Bible zirtirna nena kalkawp thei leh a then chu Bible zirtirna eng atanga siamthat theih tam tak a awm bawk a ni. Kan chenna khawvel a danglam ang zelin hmana thil tha kha vawiinah hian a tha ber kherlo thei tih hi kan hriatreng a tha. Hmanlaia kan tih thin dan anih avanga rem leh remloa kan vawiin nuna suanluh kan tum phet thin hi chu a hahthlak deuh thin. Bible zirtirna leh vawiina kan mamawh ngaihtuah chungin Mizo nihphung leh hnam zia hi uluk taka zir zawk a pawimawh. Kan changkan ve tak deuh avang hian kan ze hlui kha thlauh thlak vek lam kan sawi mawi ani loa, kan chenna khawvel danglam ang zela kan inher rem thiam zawk hi a tul a ni.

3)Kan hnam zia leh nihdan thenkhat chu tunlai hian an hman theih tawh loh mai a ni lova, kawng thenkhatah chuan kan hmasawnna daltu an lo ni zawk thei ta hial mai. Chanchin tha lo luh rualin Western culture a rawn lut a. Chu chuan nasa takin Mizo hnam a rawn su, mahse Mizo kan nihna kan paih theih chuanglo. Sakhaw thar kan vuana, kan hnam nun phung thenkhat kan paih a, kan rindan a danglama mahse – hma kan sawn si! Hmalam pan dawn chuan thlauhthlak leh siamdanglam a awm angai tlat si ani tih hi i hre thar ang u.

4)Changkanna in a kan Zoram khawvel a tihdanglamna pakhat leh chu kan eizawnna a ni. Hausa kan tih zawng leh kan tehna a danglam ta. Hausak kan tum dan pawh a danglama, eichawpa eizawng thin khan neih tamloh hlauvin kan inchhek lawk ta hnur hnur maia. Sundawn kan in tih hmuha, chumi kawnga in elna chuan duhamnaah min hruai luta, midang ngahihtuah lek loin a ruh no no chhuakah kan tit a mai a. Nimahsela hei pawh hi kan tunlaina (modernization) in a rawn ken tel a nih miau avangin engtikah mah a bo dawn chuanglo. Chuvangin mahni kan pawimawh leh ta, kan eizawnna kawng tin rengah tih dan tha tungdinga, tih dan thalo thlauhthla ngam kan nih a va pawimawh em. Changkanna chuan kan duh leh ngaihsan zawng min thlaksakin, khawtlang inpumkhatna, in unauna leh khawsak hona min tihchhiat saka. Rilru chhungrila tlawmngaihna tak taka wm mang siloin kan ‘ tlawmngaia’ a chang chuan atthlak ka van ti thin. Chhiat ni thatni ah nise engkim hi kan ngai neiha, nihna leh tihluihna avanga thahnem kan in ngaih siak chang hi a tam a ni.

Mahse, khing zawng zawng khi kan nihphung ani lo a. Tunlaina leh changkanna te hmun kan kian hnem lutuka an lo langsar ta zawk mai mai alo ni. Mizo kan nih chhung chuan Zonunmawi hi kan nunah a bet reng dawn. Mahse a mawina hliah tura hnimhnawk lo vul ve chhen ho hi a then erawh kan taimak a ngai mai chauh alo ni.

5)Indian nih duh lo, ni bawk si. Mizo nun ze dik tak nunpui duh , mahse a tak ram hlat si. Tribal nih duh si lo,ni bawk si. Rilru changkang, mamawh leh duh ngah mahse thawhchhuah nei bawk silo. Thingtlang lo neiha eizawn ning mahse thlakna tur dang hre chuang bawk silo hnam kan ni ta ringawt mai.

Kan hnam hi kan zahpuia, kan nihna lo puia lan kan tum chhung chuan eng ram ropui mah kan thleng dawnlo tih i hria ang u. Mahni nihna lo puia lan tumna hian kan hnam than a ti thuanawp khawp mai nia. Mi ram neih loh, mi hnam neih loh ze duhawm tak tak nunzemawi kan neih ve te hi zahpui loa,a buaipui hmasak loh tur zawk buaipui hi i sim ang u. Hei lo ram dang kan neih loh hi.

A tawp berah chuan, kan ram harsatna hrang hrang kan sawi tak te kha kan ram tichhe theitu an ni tih kan hriat reng a pawimawh a. Kan hnam zai tluchhe mai tur tungding tur leh, thlafam chang mek “Zonunmawi”  din thar leh tur hian nang leh kei lo chu tumah dang an awm lo ve.

No comments