Hmeichhiate leh Osteoporosis

JL Chongthu

Osteoporosis (Ruhmawih/Ruhduap) hi kum upat zelin a a ken tel ti ila a sual awm lo e. Mihring kan dam rei tial tial a, chutih rual chuan upat in a ken tel bawrhsawmna chi hrang hrangin mi a tlakbuak ve mek zel bawk a ni.

Osteoporosis hi kan ramah (India) hian a hluar hle mai a, mihring million 61 vel zet he natna hian a tlakbuak mek a ni. Heng zinga zaa sawmnga (million 30) hi hmeichhia an ni. Mithiamte chhutdan chuan kum 2030 ah chuan India ram hi khawvela hmeichhe thihul chin nei tam ber dawttu a ni dawn a ni; heng ang hmeichhiate hian osteoporosis an nei duh hle bawk a ni.

Osteoporosis hi kum upat zelin a kentel, mihring ruh nihphunga danglamna rawn inherchhuak, natna anga rawn langchhuak a ni ti ila a hriatthiam theih mai awm e. Mi a lo upat zel hian a ruh te a lo duapin a lo mawih a, chung ruh te chuan an chakna leh nelna te an hloha, ram in an tliak awlsam bik thin a ni; a bikin kungkuruh, malpui ruhchuktuah lai leh banrekah te a hluar bik a ni. Heng thil inthlak danglam hi hmeichhe thi hulah hian a langchhuak hmain a tam pawh a tam hle a ni.

Tute nge osteoporosis nei duh bik:

I. Hmeichhe thi hul chin te.
II. Hrisel loh vanga thi hul leh chhul-chibawm paih te.
III. Kum 50 hnulam a ruh tliak nei te.
IV. Ruhrel te leh cher leh ria te.
V. Ei leh in a Calcium leh Vitamin D tlachham te.
VI. Khumbet a damlo leh taksa mamawh tawka insawizawi ngai lo te.
VII. Meizial zu leh zu in thin te.
VIII. Natna benvawn avanga damdawi hun rei tak ei ngai te.

A lanchhuah dan:

Mihring taksaah hian langchhuak mai lo in kum tamtak a awm thei a, mi a lo upat zel a a ruh te a lo duap tak viau hnuah hian a nihna tak a rawn langchhuak thin a ni. Chuvang chuan he natna hi “Suattu ngawichawi” te pawh an lo ti thin a ni.

Heng ang insawiselna te hi i nei a nih chuan i ruh te chu an upa in duat an ngai tawh a ni tih hriat a tha ang:

I. Hnungzang na: tluksual insawh leh intih palh vang emaw, chhan em em sawi tur awm lo pawh in.

II. Sanzawng hniam a inhriatna leh zangkul ta deuha i inhriatin.

III. Hnungzang ruh, kumkuruh, malpuiruh chuktuah bawr leh banrek tliak a awm in.

Heng kan tarlante hi nauvei pelh hnu a tuibawm rawn keh hun ang vel an ni. Chuvang chuan kum lama upa, (50 bawr vel) i lo nih chuan, i ruh te kha an chaktawk nge chaktawklo tih inhriatchian a tha hle ang. An chaktawk tawh lo a ni tih i hriat hma chuan a tul dan ang in ei leh in te, damdawi that te leh, nitin nunphunga a tul anga inthlak danglamin harsatna tamtak i pumpelh thei dawn a ni. I taksa i hmangaiha mahni i inngaihven that chuan i tan thlaphan nachhan vak tur a awm lo e. I ruh dinhmun diktak hretur erawh chuan thisen exam leh khawl hmangin mithiam ten hma an lakpui thei ang che, khawpuiah chuan a awlsam a, thingtlang lamah erawh chuan tum pawhin a theihloh thung ang.

Heng a hnuaia zawhna te hi han chhang ve chhin teh. I chhannaa ‘AW’ tih a tam viau chuan i tan osteoporosis neih a awl hle dawn a ni.

Zawhna (AW emaw AIH tia chhan tur).

  •     Ka thi a hul tawh.
  •     Kum 45 ka nih hmain ka thi a hul.
  •     Ruhtliak ka nei tawh.
  •     Kan chhungkuaah osteoporosis nei an awm.
  •     Ka ruhrel a te, ka ria in ka cher.
  •     Ka ei leh inah calcium ka tlachham.
  •     Ka awm-awl, thlanchhuaka thawh vak ka nei lo.
  •     Meizial ka zu.
  •     Zu ka in thin.


Damdawi hmunpui leh khawpuiah te chuan inentira inenkawl zung zung theih a ni. Amaherawhchu thingtlang nu i niha hun leh hmun leh sum leh pai bakah rawntur remchang an awm lo a nih pawhin thlaphang duh hauh suh ang che. Mahni phaktawk zelah a invenin a in enkawl theih a ni.

Engtin nge hma i lak ang:

A chunga kan tarlan zawhnate khi i han chhang ta a, i ruhrel na them thum thin te leh i kum mila i inngaihtuahin osteoporosis hian engemaw chen chuan a tlakbuakah che ngai phawt mai rawh le. I tih leh tur chu tuna i ruh te kha an lo mawiha an lo duap zual zel loh nana hmalak a, mahni tanghma hai a ni tawh ang. Chu chuan awlsam te te a ruhtliak thei mai lakah te nasa takin a veng thei dawn che a ni. Mahni khawsak leh awmna hmunin a tlin ang zelin hetiang hian thuthmunah hma i lo la tawh mai dawn a ni.

Calcium ei rawh: a leina neiin an lei a, harsat deuhin WADI a mi an ei mai, a tum chu thuhmun vek a ni. Ruh tihchaka mawih zeltur ven a ni. Taksa tana thatna dang tamtak pawh a pai tel a ni.

Bekang, be chi hrang hrang leh bekang atanga chawtha eitur siamchhuah te hian ruh a tichakin nasa takin a mawih chhe mai tur laka a veng a ni. Chuvang chuan bekangsa te hi chawtha hlawm a lo ni reng a ni. Tin bekang hi um uih kher a ngai lo an la ti leh zel a.

Taksa ruhrel bung hrang hrang ten taksa rihna rualkhai taka an lak theih nan i din leh i kal te khan kun de du, zang kul hni hne lo in; nghawng ngil tak, khabe lut chaih, darh pharh, hnungzang ngil leh ngum kul tawk chiaha taksa phochhuah thin tur. Tin i thut pawhin hnungzang ngil at a thut thin tur a ni. Rit chawi dawn te hian kawng ngil at in khup inthlep a tangin rit lak thiam thin bawk tur a ni.

Inchhungkhur a ho te tea tluk(falls)avangin tar leh upa tamtak ten an ruh an titliak fo thin. Chutiang laka inven chu i tihmakmawh a ni. Pheikhawk sang lutuk bun loh in kawngro a su hle. Tin chhuat nal a kal leh step a chhuk chhoh te hian vawnchhan/vawnban dawma kal mai hi upat lamah chuan a finthlak mai bakah a tul tawh bawk thin.

Ruh na neuh neuh te i neih chuan ngaihthah emaw ngaia nei mai lo in a theih chuan mithiamte rawn a enkawl vat a tha thin. Na benvawn emaw tia kan ngaih hi, ruhmawih vanga ruhtliak emaw, tliak mai thei khawp a derdep te a lo ni thei a ni. A tliah hnua enkawl ai chuan inven a hlawk zawk tih chu i hai bik loh kha. Tin na benvawn hrim hrim hian inchhungkhur chet leh kohhran leh khawtlanga i nun a tikhingbai thei hle che a ni tih phei chu tumah inhrilh kan ngai lo ang.

Ei leh in lamah chuan nitina i ei, chaw leh chawhmeh (thlaihring lam te hlei hlei hi) te hi kaw pai nuamtawka puar a i ei theih chuan bu khat i let sa. Chu bakah chuan thei lampang te eitam a tha a, tui intam te hi peih lo tlang viau mah ila, taksa bung hrang hrang dangte tan nen a tha a ni tih hi sawinawn a ngai fo thin si a. Khawlchhuak leh vawnthatchi eitur leh intur te hi eitlem a tha a, zuk leh hmuam ti miin sim tum lo a sim hmiah a tha hle bawk.

Mahni phaktawk zela hma lain kum upat leh mihring nihphungin a ken tel osteoporosis hi do loin i tumna leh theihnain a theih chin chin ah i thunun thei ngei ang; chumi piah lamah chuan damdawi thiamna in thui tak a la penpui thei ang che. A tawpna erawhchu Pathian thu a ni thin.

Chhungkua, kohhran leh khawtlanga mi pawimawh ber mai hmeichhiate hian, taksa nihphung leh upat in a ken tel harsatna te hi hria in chumi mil a nunphung leh khawsak phung te her rem zel thiam hi ngailfima dama dinhmun pawimawh tak in chelh vawn chhunzawm zelna kawnga kailawna kechheh a ni tih hai loh a tha hle ang.

(He Thuziak hi scientific article a ni lova, Mipui mimir te hriatthiam tur a ziak a ni e. Kum 2009 khan ka pi kum za dam chuan chatuan ram min pan san a. Ka Pi kha Pathian zara mi hrisel tak a ni, a damchhung khan ruhtliak ilo a nei hauh lo. Amah hriatreng nan he natna hluar tak, hmeichhe tamtak tana phurrit ni mek chungchang hi ka han ziak a ni e.

No comments