India hmarchhak rama Sakhaw dangte sulhnu

Rev. L. H. Rawsea

I.  Hindu Movement Lo Than Chhoh Dan 
Kum za emaw vel kal ta atang khan Hindu-ho an harh thar a, Hindu nihna lamah an chiang thar nasa hle.  Tunhma lam chuan Hinduism hi sakhaw zaidam leh dawhthei tak, sakhaw dang zuitute chungah pawh zahngai thei tak nia kan hriat thin a ni; tunah erawh chuan an lo harh chhuak a, an tawrh hlelhawm ta viau va. India ram pumpui hi Hindu ram, ‘Hindu Rashtra’-a siam tumna a lian hle.  India ram hi hnam khat, chi khat, tawng khat leh sakhaw pakhat nei ram kan ni tur a ni, an ti ta deuh ngut mai!  Hetiang rilru puthmang leh hmalakna hi “Hindutva” kan tih chu a ni e.[1] 

Engvang nge ni ang le?  Hindu-ho rilruah ram neitu nia inngaihna lian tak a awm a.  India ram history an han thlir a, ram neitu ni sia ram pawn lam atanga lo lette beihna an tawng fo chu tha an ti lo va.  Kum zabi 9 -na (AD) atang tawh khan Muslim-hovin an rawn run a, an pathian biakna hmunte an tih chhiatsak a, an awpbet bawk a; an hausaknate an laksak thin a.  Kum zabi 19-naah British-ho thuhnuaiah an han tlu lut ve leh ta a.  Ram dang mi leh sakhaw dang betuten an hnawh chep nia inhriatna leh him lo hle nia inhriatna neiin an lo harh chhuak ta a ni ber.  

Kristiante leh Muslim anga inzawmna fel tak neih ve a, inpumkhatna tha zawk nei tura tan la turin an lo tho chhuak ta a ni.  Chu rilru chuan “Hindu-na” chawk thovin ram hmangaihna thinlung thar a pe a, Hindu Rashtra din ngei tumna a lo chak chho ta tial tial a ni.   Kum zabi 20-na bul atang phei kha chuan an thawm a na tan hle; amaherawhchu harsatna tam tak an tawk a, chuti chungin an kal chho zel a; kum 1980 hnu lamah phei chuan politics lamah dinhmun tha an chang a, an thawm a na ta hle a ni.  Hetianga an lo than chhoh zel dan hi ‘independent hma’ tih leh ‘independent hnu’ tia thenin lo zir dawn ila.     

Source: http://tiny.cc/y65usz
(a) Independent hma   
Kum zabi 19-na laihawl vel, British-hovin an awp lai pawh khan Kristiante hmalakna eplet ni chung si, Hindu teh ngun si lo, inhawng tak chung sia hmalakna hmuh tur a awm tawh a.  Cheng zinga langsar zual deuhte chu Arya Samaj te, Brahmo Samaj te, Rama Krishna Mission te hi a ni.  Kum 1882 vel khan Bankim Chandra Chatterjee-a‘n Hindu nationalism thawng tho zawngin boruak a nei a.  Tun anga sakhaw dang biate ngaimawh deuh rana hmalak bul intanna hi kum 1906 Vinayak Damodar Savarkar-a (1883-1966) hova hmalakna kha ni. Ani hi “Hindutva” tih tawngkam chhertu pawh a ni nghe nghe a.  Sarvarkar-a hian Hindu-te chu hnam khat, chi khat, culture pakhat, tawng khat intawm tlang an nihzia a sawi uar hle a, a hun laia Hindu-te rilru a chawk tho nasa hle.[2]  Hindu nihnaa chiangte chuan India ram hi an pianna ram ang ni mai lovin ‘ram thianghlim’ angin an ngaih a tul a ni, tiin a zirtir thin a.[3]     

Chutih mek lai chuan Muslim-ho zingah Hindu ngaih theih lohna a lo hluar chho va.  Kum 1906 khan Dhaka lamah The Muslim League a lo ding ta uaih mai a!  Kum 1912 – 1921 inkar khan Khalifat Movement tia hriat lar chu Hindu-ho tana hnawksak tak takin an che fo bawk a.  Kum 1921 nipui laiin Hindu ep zawnga chetna rapthlak tak mai, Moplah rebellion an tih chu, Malabar Coast-ah (tuna Kerala State-ah khuan) a chhuak bawk a ni.  Tin, kum 1920 bawrah khan Ambedkar-a hovin hnam hnuaihnung, Dalit lamin Brahmin nek zawngin thawm nasa tak an nei bawk.  

Hetiang boruak niak nuak tak karah hian Hindu pawl pawh a lo ding ve ta phawk phawk a.  Kum 1922-ah ‘Hindu Mahasabha’ a lo piang a.  Keshav Baliram Hedgewar (1889-1940) chuan Hindutva chu rawn chhawm nung thar lehin kum 1925 khan pawl pakhat, Rastriya Swayam Sevak (RSS) kan tih hi a rawn din ta a ni.  A din chhan ber chu sakhaw zalenna (secularism) awn tur zawnga thlemna lo kal do let tura thalaite buatsaih a, pi leh pute chena an lo vawn tawh Hindu sakhua leh zirtirna vawn nun a ni.[4]  Kum engemawti chhung chu RSS-te hi kar tin an inhmu khawm ziah a, nipuiah camp an nei thin.  Chung hunah chuan hnam thil te, sakhaw thila rilru puthmang tur te an inzirtir uluk hle thin a ni.  Hmelma laka inven dan turte chenin an infah uluk hle awm e.[5]  

(b) Independent hnu lamah
Kum 1947-ah India ram chuan British awpna lak ata zalenna a lo nei ta a. Hetia mahnia ro inrel ram a nih takah hian sakhaw tin zalenna ram nih leh nih lohvah duh dan a kai rual lo hle a.  Indian National Congress chhungkua ngeiah pawh “Hindu traditionalists’ leh ‘liberal secularists” tiin lian takin a khi phuk a ni.[6]    

RSS-ho an kal vung chho tial tial a, kum 1948 khan Mahatma Gandhi thah a ni a. Sawrkar lamin a thattu kha RSS nena inzawmna neia an hriat avangin RSS pawh an duh duha chet a phalsak ta lo ren rawn a; mahse 1949 atang erawh chuan ‘culture thil’ chauhva hma la tawh turin a tizalen leh ta a ni.  Tichuan politics lama a inhnamhnawih theih tak lohvah chuan RSS bul tumin kum 1951 khan political party khat, Jan Sangh a lo piang ta a ni.[7]  

He party-a an hotupa ber chu Shyama Prasad Mookerjee a ni a. Ani hian hruaitu lawk pathum – Deen Dayal Upadhyaya te, Atal Bihari Vajpayee te, L. K. Advani te a ruat a.[8]  Kum 1980, Good Friday ni tak khan Jan Sangh inti reng thin chu Bharatiya Janata Party (BJP) tia thlak a lo ni ta a, 1989 hnu lamah phei chuan BJP hi a lar ta hle a ni.  Kum 1989 khan MP 86 a nei pha tawh a, 1991-ah phei chuan MP 120 lai an tlin thei tawh a; 1996 inthlanah khan MP 161 a nei a, 1998-ah MP 181 neiin sawrkarna hial an chelh a nih kha.[9]  

Heti khawpa BJP lar chak chhan hi Hindu-te harh tharna rah chhuah a ni.  Hindu activist-hoten Hindu sakhua leh politics an suihzawm vang a ni thei ang.  Hetiang boruak karah hian Hindutva movement chu a rawn so sang hle a, mi thinlung a hnehin miin an awn dual dual a ni ber a.  Mi chi hrang hrang - lehkhathiam rual te, thu thar la khawmtute, dan hre mite, scientists, professors, sumdawng te leh sawrkar pisaa hna hnuaihnung ber thawk thlengin Hindutva hian mi thlawp a hlawh hle.  

Hindutva tuipuite inthlunkhawm dan 

Hindutva chu kan hriat angin ideology emaw, movement emaw a ni a, tuipuitu pawl hrang hrang sawmli chuang an awm a; chungho chu Sangh Parivar (Family of the Order) tih an ni a.  Heng pawl hrang hrangte hi fel takin an inthlung khawm a ni.  RSS hian pa chan changin Hindutva tuipuite thlung khawmtu ber a ni a;  Vishwa Hindu Parishad (VHP) hi hmun hrang hranga Hindu-te inzawm khawmna a ni a; Bajrang Dal hi a tul apiang thawktu, kutke ber a ni.  Zirlaiho zingah pawh pawl lar tak pakhat Akhil Bhartiya Vidyarthi Parishad (ABVP) an tih pawh a awm bawk a; chutiang zelin Trade Union leh pawl hrang hrangah pawh Hindutva hian thuk takin kua a hreuh a ni.[10]    

Tun hnaia BJP-RSS-VHP chetna langsar zualte 

(a) Temple sak  

Babri Masjid dinna thin ngeia Temple sak hi an tum hle a.  Supreme Court meuh a inrawlh a, bengsik meuhva a ngaihtuah vang vang chung pawha thutlukna a siam mai theih loh laiin Ram Temple sa turin an intintuah reng a ni.  A hna tan thei rih lo mah se a chak an la khawm a.  Sirohi district, Rajasthan State-a workshop pakhatah leh Ayodhya atang km 2 vel leka hlaa workshop pakhatah chuan Temple dinna tur an lo buatsaih lawk mup mup mai.  Temple ban tur pawh phun mai theih turin an peih fel der tawh.  VHP leh Bajrang Dal thalai rualten an phusa nasa hle a, blocks 4,000 zetah unit tam tak an nei a, heng an units hi district 500 vel huam chhunga mi a ni.  Ram pawn atanga lo lut sakhaw dangin min beihna kan chhang let dawn tiin an pau an tikhauh hle. [11]   

(b)  Saffronization of Education  

Zirna siamthat changchawiin BJP sawrkar khan thil a ti nasa hle a.  Hindu zirtirna chu zirlai thinlunga tuh an tum ruh hle.  RSS hnuaiah hian academic wing pakhat, Vidhya Bharati Trust a awm a; chu chuan school sang chuang a nei.  Madhya Pradesh state angte phei khu chuan an State Government Educational Board tluk hiala thuneihna a pe a ni.  An school zirlai curricula ngei pawh an duh ang taka duan tura thuneihna pek a ni.  India rama state pathum – UP, MP, leh Rajasthan chuan State Education Board chu school syllabi RSS kuta hlan tura nawr a ni. 

Kum 1998 October thla khan Murali Manohar Joshi-a hovin Education Ministers leh Secretaries of State ni hnih awh Conference an hmang a. Thu tha tak tak leh zirna tihhmasawn dan tur thil pangngai tak tak an sawi ho va.  Nimahsela, agenda pangngai pawh ni lo, “Annexure to Agenda” lama a lan dan chuan “Group of Expert” inti ho report a lo lang ve nawlh mai!  Chu chu Vidya Bharathi hovin hemi kum vek, August thlaa India ram pum huapa an conference thurelte a ni.  Chu report chuan hengte hi a recommend: 

  • Primary level atanga higher education stage thlenga an zirlai hi “Indianised, nationalized a, spiritualised” ni se.
  • Eng zirlaiah pawh, vocational training course telh nise, ‘essentials of Indian culture’ telh vek ni se.
  • Vedas leh Upanishads hi basic curricula-a zeh luh ni bawk se.
  • Sanskrit hi pawl III-X zirlaite zir ngei ngei tura siam ni se.
  • Constitution Article 30-na hi siam danglam ni bawk se.    

Zirlai bu tihdanglam mai bakah hian Vidya Bharathi hi “core-curriculum” tia an sawi – subject 6 lai zirna hmuna hman ngei duhna an la nei cheu!  Chungte chu – Physical education, yoga, music, Sanskrit, moral & spiritual education leh knowledge of culture te a ni.[12]   An tum dan takah phei chuan Saraswati (zirna pathiannu) lim chu school building-ah langsar taka tar chhuah hi a ni.   

Hindu sakhaw sawi ropuina leh sawi vulna a nasa chho zel a, India ram pawh a ropui ang thei bera sawi a ni.  Isua Krista ngei pawh Himalaya tlang panga ni tam tak rawn khawsa ve a, Hindu puithiam, sadhu-te leh sanyasi-te atanga finna zir chhuak ang sawi te pawh a ni tan mek.  Greek mi fing ropui berte zinga mi Homer pawhin Ramayana atanga finna paw chhuakin “Illiad” a ziak a; China culture ngei pawh khi India mite hnen atanga an lak a ni; Iran rama dawrkai hmasa ber chu vaiho nia insawi vulna pawh a chuang tan ta.[13] 

Sawrkar laipuia zirna lam enkawltu bul ber chu National Council for Education Research and Training (NCERT) hi a ni a.  BJP kaihhruai NDA sawrkar a din lai khan NCERT hnuiah Framework for School Education tih pawl thar din a ni.  Khawthlang ram (sap ram) zirna hawia India rama kan lo inzirtir dan chu kalsan a, a Indian leh a Hindu thei ang bera zirna chher tha tura din a ni.[14]   

(c)   Kristiante tihduhdah   

Kum 1998 chhung maia Kristiante chunga hlei lenna kha a nasa hle mai.  Kum 1964–1997 thlenga Kristianten an rinna avanga kut kan tawrh belhkhawm aiin kum 1998 chheng chauhva kan tawrh kha a tam zawk a ni.  Kan la hre reng emaw, kum 1998 chhung khan nuns 5-in pawngsual an tawk a, nun 9 dang thah an ni a, 25 chhaih buai an ni.  Chutih laiin puithiam leh pastor 16 thah an ni a, biak in 11 hal leh tihchhiat a ni bawk.[15] Heng zawng zawngte hi Hindu-hovin Kristiante min huatna leh hmuhmawhna vanga thleng vek nia sawi theih a ni ang.  Hetianga Kristianten tihduhdahna leh hnawhchepna namen lo an tawrh laia Hindu pawl hruaitu thenkhat tawngkam chhuak chu a dengkhawng hle. [16] 

II. Hindu Movement - Mizoramah   
Kum engemaw atanga khan sakhaw dang zuitu, a bikin Hindu-hovin kan ramah hma an la ni awmin thuthang awm thin a, tun hnaiah hian a nasa zual niin a lang.  “Mizoramah Hindu thlipui a tleh mek” tih te, “Mizo thalai engemaw zat Hindu-ah an inpe tawh” tih te, “Krishna nge Krista” tih te chu kan tualchheng chanchinbua kan hmuh thin a ni.   Engvangin nge heng thilte hi a lo r$k tak?  Tak tak nge, khual thuthang?  A zawng a za chu zuk hre kimin hmu kim thei lo mah ila, Kristian state nia inchhal, thahnemngai taka Chanchin Tha hril mekte hi sakhaw dang zuitute pawhin min en mai mai bik lo vang tih ring ila.  Kan tana pawimawh tak erawh chu - eng hmangin nge tan an lo lak a, engtia lak zel nge an tum ang?  tih lama kan intih bengvar a, Kohhran tinte kan inven hi a ni.             
1.         Mizoram Pawn Lama Min Beihna   
Mizoramah hian hnam chi hrang hrang kan inchen pawlh a, hnam leh hnam inkara hem thlak a, kan inthen darh nana hma la an awm ang tih hi a hlauhawm hle.  Kum 1997 vela Bru–Mizo inkar buaiah ngei pawh khan Hindu pawl thenkhat sulhnu chu chiang takin a lang a.  Kha buaina kha Mizorama Kristiante min tihmualphona hmanruaah an hmang thiam hle a ni. Phai lam chanchin bu thenkhatah phei chuan Mizorama Kristiante hmai tibal zawnga thuziak hmuh tur a awm.  Kan mi thiam berte zinga mi, Dr. T. Vanlaltlani chuan kum sawm emaw dawn tawha Bru-Mizo buaina kha sakhaw dang zuitu zingah - sakhua, politics, chi leh chi ang zawnga la a, tipunlun a, Mizoram Kristiante hmai timawk zawngin thu an veivir ngei a ni tih ngaihdan min neihtir thei. [17]  Ani hian phai lam chanchin bu atang te, report leh memorandum atanga a chhui a nih avangin a innghahna tlak hle ang.  Dr. T. Vanlaltlani zirna atanga thil kan lo hriat ve turte chu:  

(a) Bangalore atanga chhuak, The Asian Age-ah chuan RSS-ten Mizote chu Bru-ho laka rawng taka che a, Kristiana an inleh duh loh vanga tihrehawm a, pawngsual a, an nunna hial pawh laksak thin anga puh kan ni. [18]   

(b) RSS Annual Report 1997-98, All India Delegates Conference, Chennenahalli, Karnataka-a neih tuma mi pawh khan Bru leh Mizo buaina chu tar langin, “He dinhmun en hian Hindu society pumpuia do tura kan thawh chhuah a, sawrkar laipui nawr che tur leh Mizoram sawrkar hotu hnena sakhaw zalenna kawngka kik turin kan thawh a ngai,” tih a chuang.[19]   

(c) He Annual Report vek hian Mizorama Kristian te chu rawlrala chet ching (terrorists), Bru-ho temple 27 tihchhiatsak ang leh Mizoram atanga Bru-te hnawt chhuak angin a tar lang a ni.[20]  RSS hian kan missionary-te pawh an puh chhe hle a, inlak hranna thu zirtir thin ang leh Bru-ho zinga Kristian ni ve lote tiduhdah thin angah an puh bawk.[21]   

(d) Hetiang taka Mizorama Kristiante min puh bakah RSS-te hian Bru-ten Kohhran-in Kristiana inlet tura an nawrna an awih loh vanga missionary-ten an tiduhdah lai ni awm takte pawh a film-in an siam bawk.[22] 

Hindu pawl thenkhatte hem thlak avang hian buai namen lohvin kan buai a.  Mizorama Kristiante hi Bru-te tana hmelma anga tar langin anniho (Hindu) chu anmahni hmangaihtu leh duhsaktu, sakhaw thilah pawh an bulpui zawk anga an inlartir tlat avangin Bru unaute ngei pawhin Hindu sakhaw bia angah an lo inngai ta hial a ni.  Mizorama Kristiante chu anmahni chawkbuaitu ang lekah min ngai ta mai niin a lang.   

Bru National Union hminga Prime Minister hnena April 29, 1998-a Memorandum an thehluhah phei chuan Mizorama Kristianten an temple te tihchhiatsak a, an hmeichhiate khawih chhia a, Bru tute emaw pawh that ang hialin min sawi ve ta hial bawk. [23]  Hetianga dawta Mizorama Kristiante min puh a, Mandir & temple pakhat pawh a din reng reng lohna hmuna Mandir & temple tihchhiatsaka min puhna-ah hian sakhaw dang kut a inrawlh ni ngeiin a lang.      
Kan hriat loh leh hmuh phak si lohvah hian mi thenkhat hi chuan kan chanchin hi dawt phuahchawpin min bei bawk.  RSS headquarters lamah pawh diklo takin an vui leh vaina an thlen a ni.  February 22, 2003 khan United Theological College, Bangalore-a Tagore Hall-ah, RSS – Christian Leaders Meeting a awm a.  Chumi tum chuan RSS hotupa, K.S. Sudharsan chuan Mizoramah Kristian firfiakten Hindu-te an tiduhdah tia puhin, a tihchian nan lehkhathawn pakhat a phawrh a.  Chu lehkha chu February 13, 2002-a Saiha khawpuia vai sumdawng pakhat, A.K. Raj Kumar intiin General Secretary, RSS Headquarters hnena a thawn a ni a.  He lehkha hi Evangelical Church of Maraland (India) a beihna a ni ber.  

ECM (I) hruaitute chu USA atanga tanpuina sum dawng reng ang te, Kristiante chu Hindu-te chunga firfiak taka che thin tura fuih thin ang te, kum 2001 atanga mi mal hminga, Kristian fundamental group-te tan kulhbing tur in lian pui pui sa ang te, Hindu mi 15 lai tual thih naah Kohhran hruaitu pawh inrawlh anga puh a ni.[24]  

2.  Mizorama Chhunga Hindute Hmalakna leh Hmalak Zel Theih Dan Tur    

(a) Zirna  
Kan sawi tak ang khian zirna hi Hindutva theh lar nan hma theh takah an neih a tih theih.  Zirna hi sakhaw dangte rinna tidal a, Hindu sakhaw awntir theihna hmanraw tha taka hman an tum hle bawk.  Kan retheihna leh harsatna remchanga lain mi harsa, zirna nei lote chawmin phai lama lehkha zirtir mekte pawh an awm a.  Mi engzat chiah nge zirna an tumsak tih erawh chu chhui chian a tul ang.  Hindu school ngei pawh din an duh hun a la awm ngei ang.  Hindu sakhaw mi thahnemngaite hian zirlai bua Hindu lam thil chuan tamtir hi an tum ngar ngar chu a ni.  Engtikah emaw chuan kan tu leh fate hian Hindu sakhaw thil an zir hun a inher chhuak mai ang tih a hlauhawm hlel lo ve.[25]   

(b)  Yoga 
Yoga hi Hindu sakhuaa thil chhuanvawr ber pakhat a ni. “Yoga tel lo chuan Hindu sakhua a awm thei lo,” ti hiala sawi thin a ni. An sakhaw lehkhabu, Bhagavat Gita  ngei pawhin a sawi nasa hle.  Tunlai hian India ram pumah Yoga hi an tilar thar nasa hle a, ram pum huapa hma la pawl hial pawh an awm a ni.  Guru Ramdev[26] an tih phei chu a lar hle a, kum 1995 atang khan Yoga theh lar hna hi a thawk tan tawh a.  TV, CD, lehkhabu, Internet hmangin rawng a bawl ber a. Thla tin zirtirtu 5,000 rual chher chhuaha, India ram tuam chhuah a tum mek a ni. [27]          

Mizoram pawh Yoga hmangin min rawn rim ve mek a ni.  December 2005 khan Vanapa Hall-ah Yoga chungchang sawi hona, “Meditation Workshop” tiin pui tham taka neih tumin hma an la a.  Delhi lama atangin mi thiam bik pawh chah chhuah an tum a; amaherawhchu an tum hunah an puitlin thei ta lo va. March 2006 khan he workshop hi Vanapa Hall-ah chuan an nei ve ta tho a ni awm e.  He Workshop atana an lehkha theh darhah hian “Chanchin Tha Mi Tin Ta Tur Chu” tih thupuiah an hmang a, thlamuanna leh hahchawlhna duhte tana tel chakawm thei ang bera sawmna thu a chuang.   He Workshop huaihawttute hi Brahma Kumaris,[28] tuna Tuikhuahtlanga inbun mekte khi an ni.[29]  

 (c)  Media  

Media hi tunlai khawvelah chuan kan nuna thil pawimawh tak a lo ni ta. Hindu sakhua thurin vawrh lar nan nasa takin an hmang tih chu hai rual a ni lo. Entir nan Balaji Tele Film-ho hian Hindu zirtirna a keng tel deuh zel ang. Chung zinga lar tak pakhat chu Kasautii hi a ni.  Phai lam atanga lo chhuak pawh duh tawk lovin Mizo tawngin an tawngtir a, nal tak takin an chhiar duah leh hluah mai thin a!  Hmuhnawm kan ti hle a nih pawhin hei erawh kan inzirtir a tul ang, Hindu sakhaw thil tam tak he serial-ah hian a inphum a ni.[30]    

(d) Literature  
Literature hi an project lian tak zinga mi a nih hmel. Chuvangin Mizo Kristiante tih-hindu na atan hian thu leh hla an hmang ang a.  A Hindu sakhaw bu Mizo tawnga lehlin an duh ang a; Hindu sakhaw bu ni kher lo (e.g. Gospel of Judas) te hi kan rinna tinghing thei anga an ngai a nih chuan an let duh mai bawk ang.  Lehkhabu pakhat, “Krishna leh Krista Khaikhinna” chu Aizawl veng pakhatah hmuh a ni a, he lehkhabu hi an theh darh zel ngam ta lo nge, a copy hmuh tur a vang hle. Literature project atan hian sum pawh an seng hreh kher lo vang tih ring ila.         

(e) Tirhkoh hmangin    
Sakhua reng rengin rawngbawltu a mamawh vek a, chutiang tho chu Hindu-ho pawh an ni ve ang.  Ram danga kan rawngbawlnaah a ‘ram mi’ kan chhawr tangkai ang hian Mizo ngei, tirhkoh hna thawk tur an duh ang tih a rinawm.  Mizorama thawk tur hi mi an lo inchher reng tawh zawk em?

(f) Temple & Mandir din 
Mandir a pung chak hle, Mizoramah hian sawmthum chuang daih a awm tawha rin a ni; temple erawh a la ding lo a ni ang.  A sakna hmun tur an zawng tih thawm erawh sawi a awm thung.  Ram danga Biak In kan sa a, kan din thin ang hian Hindu ngei pawh hian an pathian biakna tur hi a tam thei ang neih an duh ang.  Mizoram chhungah ngei hian temple din an duh ngei dawn a ni. 

(g) Ramakrishna Mission 
Hindu mission pawl lar ve tak – Ramkrishna Mission ngei pawh hi kan mikhual hnai lo vang tih sawi a har ta.  He pawl hi India hmarchhak hmun hrang hrangah a ding tawh; Meghalaya ram chhungah ngawt pawh sub-centre tiamin he Mission hi hmun 37 zetah a invalh tawh a ni.  Mizoram a pel bik ang em? 

(h) Kohhran ngaihsaklote leh sakhaw dang  
Khasi-ho zingah chuan an pi pute sakhua la vuan tlat ho, Sheng Khasi-ho khu Hindu tan lei tha an ni. Assam ram, tlang rama kan zo hnahthlak zingah pawh Kristiana lut duh lova, pi pute sakhua la vuan tlat a, kal zel ngaihna hre chuang si lote hi Hindu lam an awn sam deuhte pawh a ni ang.  Haflong lama khaw pakhat Lungkhawk khuaa zo hnahthlak, Hrangkhawl zinga Kristian ni lote chu an Hindu deuh duak tawh nia sawi a ni.[31] Mizoramah erawh chuan Kohhran min chhuahsan a, Kohhran ngaihsak duh hauh tawh lo, kal leh zelna tur hre chuang lo kan ngah hle, heng mite zingah hian sakhaw dang zawm duh an lo chhuak zel ang tih a hlauhawm.   

(i) Sawrkar, Private Company/corporation-a thawkte hmangin  
Mizoramah hian sakhaw dang bia, sawrkar leh private company lama thawk an pung chho ve zel a.  Chiang taka sawi theih ni lo mah se Hindutva movement pumpui thlir chuan heng mite hi an sakhaw theh darhna hmanraw tangkai an ni thei ngei ang.  New Economic Policy hman a lo nih chinah phei chuan private company/corporation tam zawk an lo lut zel dawn niin a lang.  Langsar taka che chhuak si lo, a kila lung pawimawh tak nih theihna remchang zau takin a inhawng mek a ni.   

III. Kohhranin Engtin Nge A Chhan Ang? 
Engtin nge ni ta ang le?  Tunah hian keini Mizo Kristiante ngei pawh min bei mek a ni.  Kan sepui ruah tuar chawrh chawrh mai dawn em?  Anniho hi chuan taima leh remhre takin min nek ran reng a, tun anga kan kal zel a nih chuan kum 50 han liam leh sela, Mizo zingah Hindu kan tam hle tawh ang em? Tuna Hindu thlipui lo thleh mek hi sakhaw thil a nih rualin an hmalak dan erawh chu a secular hle.  Zai tui hluah emaw, kut ben thup thup lam emawin a thawk lo va; pulpit lam atangin an au ve chiam chiam lem lo.  Zirna hmang te, sum hmang te, development hmang te, constitution hmang te, dan hmang tein min bei a, min la bei zel dawn a ni.  Engtin nge kan lo dawnsawn ang a, kan chhan let tak ang le?

 Hengte hi ngaihtuah ila

 (1)    Tunlai hian sakhaw dang min beihna the-ah ti ti leh thu leng vak a tam hle.  A ‘tak’ a awm rualin ‘dawt’ pawh a awm ve thei.  Research fel taka tih emaw, a titen an puanzarna hmuh tur a awm fumfe lo va.  Thil, a nihna tak hre chhuak turin Kohhran hruaitute hian mawh kan phur, mahni Kohhran theuhvah hma lak a tul hle ang.

 (2)    Yoga hi kan hmelhriat chho ta zel niin a lang a, engtiang chiahin nge Mizorama Kohhranten yoga hi kan mite kan zirtir ang.

 (3)    Free education leh sponsorship te hi thikthu tihchhiatna tur chi nge ni a, phalrai mai chi?

 (4)      Pawl chhuak kan tihte zingah Hindu lam awn lo hluar chho ta se, engtin nge kan tih ang?

 (5)    Media leh literature hmanga min bei a nih chuan engtin nge tan kan lak ve ang?

 (6)    Sawrkar hnathawk, sumdawng leh company hnathawk zingah sakhaw dang rinna thehdarh lama thahnemngai takte lo awm ta se, engtianga ngaih tur nge? 

 (7)    Sakhaw dang sulhnu lo lang zel hi sakhaw thil a nih avangin politics thila inbeih nan emaw, thangthat lak nan tute emawin an hman loh nan Kohhranin mawh a la zel ngam ang em?          

Tlangkawmna 

Kan thusawi tak atanga chiang taka thil lo lang chu hei hi a ni:  India ram hi nasa takin a danglam chho va, sakhaw thilah pawh tun hma ang kha a lo ni ta hauh lo.  A bik takin Hindu sakhaw zuitute zingah thil a danglam nasa hle.  An harh thar a, an tho chhuak a, “India hi kan ram a ni, Hindu sakhua hi a lian ber a, a thu ber ang a, sakhaw dang leh a zuitute chu tih-hindu tur a ni,” tihna rilru lian tak a lo chhuak mek a ni.   Hetiang hi kan dinhmun a lo nih tak mek avang hian kan harh a hun hle. Tih tur kan neih apiangte chu thawk ila, Krista leh a Kohhran tan kan ram hi i hlan thar leh ang u.   


Endnotes

[1] A. Pushparajan, “A Secular Critique of Hindutva,” in Hindutva: An Indian Christian Response, edited by J. Mattam & P. Arockiadoss (Bangalore:  Dharmaram Publications, 2002), 235.   Hindutva tih awmzia hi sawi chian hmasak phawt a tul awm a, a ngial angana kan lehlin dawn chuan hindutva tih hi ‘hindu-a chianna’ tih mai tur a ni.  Hindutva tih hi “ideology” tih ang leh “movement” tih anga hman kawp a ni.  Ideology anga hman nih chuan tunlaia Hindu sakhaw zuitu, a bikin a firfiak deuhhote rilru sk zawng sawina a ni a; ‘movement’ tih a nih chuan Hindutva tuipuitu, Hindu firfiakte hmalakna lam a kawk thung.

[2] V.D. Savarkar, Hindutva: Who is Hindu? 2nd Edition (Pune:  S.R. Date, 1942), 95.

[3] Ibid.

[4] See, Vide Walter Anderson & Shridhar Devi, Brotherhood in Saffron (Boulder:  Westview Press, 1987).

[5] V.D. Sarvarkar, “Foreword” to Savitri Devi, A Warning to Hindus (Calcutta: Hindu Mission, 1939).

[6] A. Pushparajan, “A Secular Critique of Hindutva,” 237.

[7] P. Moses Manohar, “Political Challenges and Mission Perspectives,” in Mission Paradigm in the New Millennium, edited by W.S. Milton Jeganathan (Delhi:  ISPCK, 2000), 306-307.

[8] He party hian Jan Sangh tih hming hian Parliament inthlanpui hmasa ber, 1952-ah khan a chuh ve a, seat 3 a la ve a. Parliament inthlan tum 4-na kum 1967 neihah chuan seat 35 lai a chang thei tawh a.

[9] Ibid., 307.

[10] Ibid.

[11] A. Pushparajan, “A Secular Critique of Hindutva,” 237. Pushparajan hian Week leh India Today chanchinbua report thu lak nan a hmang niin a lang.

[12] He subject bikah hian Hindu ho tihchhiat tawh Babri Masjid chu Rama pianna hmun ngei a nih thu te, AD 1528-1624 inkar khan vawi 77 lo liama tam he hmun hian bei a tawh thu te zirlai buah telh tum a ni. November 2, 1990 chu ‘Black Day’ a ni thu zirtir tum a ni.  He niah hian Hindutva forces chuan Babri Masjid tihchhiat tumin an inhawr khawm chu police lamin an hnawh darh vanga Black Day tih a ni. India ram chu Kristianten politics India mite an phiarruk thin avangin then darh a ni.  

[13] Cf. The Times of India, 2/11/1998.

[14] Shaukhat Ullah Khan, “On the Verge of Saffronisation?” in The Hindu (June 5, 2001): 2. 

[15] Ibid.

[16] B.L. Sharma, VHP Central Secretary meuhvin heng a hnuai thute a sawi: “Jabhua khuaa nun palite pawngsual hian Hindu-te thinurna (Hindu outrage) a so chhuak ta tih bak entir dang a nei lo,” tih te,  “Ram hmangaih lote laka Hindu tlangval rual, ram hmangaihtute thinurna a ni e,” tih te,  “Missionary-te hian an puan thuah tel se la, haw rawh se,” tih te leh “VHP te hian heng ram phatsantute thiltih hi mit kan chhinsan ngai dawn lo,” tih a ni nawk mai. Quoted in A. Pushparajan’s, “A Secular Critique of Hindutva,” 246.

[17] T. Vanlaltlani, “A Study of Religious Identity Among the Bru of Mizoram” (A Doctoral Thesis Sumitted to the SATHRI of the Senate of Serampore College, 2002), 257-272.

[18] Venkatesh Kesari, “RSS Attacks Missionaries for ‘aiding’ Mizo Rebels,” The Asian Age Bangalore (March 22, 1998): 1-2.

[19] Ibid. Mizo tawnga dah fiah a har deuh va, a saptawng ngei hi lo bel chiang duh tan tarlang tel ila: “The situation demands that the entire Hindu society should rise in protest to force the Centre to act and knock secular sense into the head of Mizoram government.” 

[20] Ibid., 2.

[21] Bishwanath Ghosh, “RSS to Counter Irresponsible Criticism openly,” The Asian Age, Bangalore (August 25, 1998): 1.

[22] Biswajeet Banerjee, “Conversion issue still on top of RSS agenda,” Times of India (March 10, 1999).

[23] BNU Memorandum to Hon’ble Prime Minister of India, on 29.4.1998: 2. He Memorandum hian Mizoten Mandir & Temple 29 a ni a, hmeichhe 44 ten pawngsual an tawk a, in 1,391 tihchhia ang te, mi 8 ru bo ang leh mi 8 vek that anga puh kan ni bawk.

[24] See, Letter (Subject: Report of Christian Fundamentalist Group at Saiha Town, dated February 13, 2002.

[25] A bik takin history buah Hindutva ideology tilang thei tur zawnga ziak that a ni a. Entir nan “Freedom Movement” tih angte hi RSS thiltih pholanah chantirin RSS hruaitu miten an ngaihsan hle theihna tur zawnga history ziak a la awm ta!  Chu chu Hindu-te firfiaka an chet thina zawng zawng thiam chantir zawngin a her danglam a.  Zirna in thleng thlenga he Hindu firfiakna hian luh chilhin a tel na ta hle a ni.  History subject bakah Vedic maths, an tih te chu zirlai pakhata hman theih tura tanlak chhoh mek a ni.  Hei hian Indian history leh culture chu nasa takin a ti-hindu ngei dawn.  Chutih hunah chuan Indian Ocean ni reng thin chu “Hindu Mahasagar” tia thlak a ni ang, Arabian Sea khu “Sindu Sagar” tia thlak a ni thung ang.  Bay of Bengal pawh Ganga Sagar tih a ni ang.

[26] Ramdev-a hi Ramkishan, Alipur khua, Haryana State-a Mehendragarh district a piang a ni. Pawl riat thlengin Shahjadpur-ah a zir a, chumi hnuah Khanpur khuaa Gururul zawmin, Kalva Gurukul lamah zir zawh hnuah a thlawna Yoga tih theihna a hawng ta a ni.  See, Ajay Uprety, “Zooming Guru:  The meteoric rise of a swami who rides on a traditional cocktail of yoga and Ayurveda to reach the masses,” The Week (August 28, 2005): 46.

No comments