I hmelma haw rawh !

Darrokima

Rei lo te khawvela a lo len chhunga  nunna thuchah min hnutchhiah tu thu kha hnualsuata mausam turin ka fuih dawn lo che a, huatna sual khawvela tipunlun tur leh pu darh tura thuchah kengtuah chuan min lo ngai lo hram turin ka ngen hmasa duh bawk che a ni.

Amaherawhchu, nunna siamtu ang khan i hmelma hmangaih tura fuih che ka tum ve lo va, a huata haw turin ka ngen zawk dawn che a ni. Hringnun hi a ho zawnga ngaihtuah in i thlir ve ngai em? Leilunga chanvo nei tura kan lo pian chhuah ve chhan te, hunbi chhiar thiam tura chhia leh tha hriatnaa thuam kan nihna chhan te hi, kei chuan ka ngaihtuah fo thin.

Nia, ka pindan hlam bial lek atang hian khawvel hi a holam zawngin ka thlir leh thut mai thin a, nuih chhuah hial mai chang te ka nei thin. Khawvel ningkhawng eng mah la hrethiam lo naupang chumchiap mai kan nih lai te kha ngaih thar leh thut chang te ka la nei thin a, thil sawt lova inham buaina mai mai a ni tih hre reng chung hian ka sim thei chuang lo.

Nun hi, hring kan channa khawvel hi, nuamin han hlimawm ve viau thin mah se, ngaihtuah chian chuan a manganthlak a, lungngaihnain thla a zarna hmun, hmun ralti leh ralmuang lo a ni. Chu aia han ngaihtuah chian leh deuh chuan, dam hi ho tih riau chang i nei ve thin em? Rethei tan tahna, hausa tan lah hlimna tak tak awm chuang si lo. Mi awkhrawl leh duhamte tan sum leh pai ringawt ngaihtuahna hun leh hmun a ni a, pachhiate aiin an nun pawh sei a ni bik chuang si lo. Zir tur hlirin a khat a, zir peih miah lote pawh an nung ve tho va, taima tan thawh sen loh a awm a, thatchhiate pawh an dam khawchhuak ve tho si.

Khawdur ai pawhin a tihbaiawm bawk thin. Khawizu ai pawha thlum a ni a, khaum pil ai pawhin a kha thei tho bawk. A enga zawk zawk pawh hi lo ni se, thihnain a hmawr a bawk tho tho va, thlan khurin a lem pil ngei ngei thin. Lungngaihna leh manganna te, lawmna leh hlimna te pawh, an tawpna chu thlan kotlang tho a ni.

Nawmsak duh vangin khawvel hausakna kan thlahlel a, hausak tumin kan thawkrim a, hausakna hian lungngaihna nge hlimna a thlen tam zawk ang le? Ni tin eichawp dapa nung ve hram hramte hi nge hlim ang pa hausa pui puite hi? Chhungril takah chuan mi hausa pui puite hi an hlim bik chuang reng reng lo an ti tlat nia! Mi hausa In chhungah hlei hlei hian mittui a far hnem an tih thawm te ka lo hre tawh a, mahse, hausak chu kan chak vek lawi si a, lungngaih kan chak tihna erawh a ni chuang hauh si lo.

Thih hnu khawvel leh kal hmasate thlarau nunchan zirna lampang chu ka la dai ngai loh hmun a nih avangin sawi ka tum lo va, leilung leh a chhunga thil awmte-ah zawk hian ka buai thin. Kan thih hnua a la damate’n kan chanchin an rawn sawi zui dan tur mai mai buaipui hian kan phu tak suau suau va. Hun hi a renchem thei ang bera hmang turin kan han inzirtir a, eng nge a sawtna? Leilung fahringte zinga ka mi ngaihsan ber ber, Edison-a te, Shakespeare-a te pawh hi an hming chu a dai tawh hauh lo vang, khawvel luahlum tura Adama thlahte hi kan la awm chhung chuan.

‘Mahse’ ka’n ti hram teh ang. Anmahni, an hming mai ni lo, an lei taksa ngei kha chu a tawih ral tawh a, Chhurbura hun laia Mizopa pakhat lo boral tawh nen khan an danglamna a awm chuang lo va, Chhandamtu pian hmaa tu pu emaw lo boral tawh khan Albert Einstein te aia a chawina a awm bik chuang lo. An chan chu a thuhmun vek; thlanmual a ni a, chumi dawtah hremhmun emaw, vanram emaw a ni leh tho tho.

Chuti a nih chuan hringnun hi a ho em mai tiin kut kuangkuahin kan thu ringawt mai dawn ta em ni? Ni lul lo mai. Khing a chunga ka han sawi takte khi chu mi beidawng leh dawihzep, chona hmachhawn ngam lote’n mut hmuna an suangtuah thin dan mai chauh a ni. Mi huaisente tan chuan hringnun hi a ropui a, a duhawm a, a mawi em em a ni. Hringnun hlutna leh ropuina hre thiam tur chuan chona hmachhawn ngam tura rilru paukhauh a ngai a, chutah tak chuan a ni i hmelma haw tura fuih che ka duh tak ni.

Tharuma inpawngnekna khawvel a hmelma hmaa ding tur leh inchaltauh turin ka thlem dawn lo che a, hmanlai Rome leh Aigupta ram ropuite vanglai anga feikibar leh khandaih hriamtawn nena phek chhuak tura fuih pawrh ka tum hek lo che a, i hmelma, i huat hmasak ber atana ka duh chu beidawnna rilru i put thin kha a ni. A ruh no no chhuakah tia kan vir buai mup mupna khawvel, tharum leh rilrua indona hmunah hian mi beidawngte tan ar hmai tiat pawh hmun a awm lo va, mi huaisen leh tumruhte dinchanna khawvel a ni.

Kawng eng engah emaw chuan beidawn rum rum chang i nei tawh thin tih ka hria a, i hmaa harsatna rawn chhawp chhuaktu Pathian chu dem lovin lawmthu hrilh zawk rawh. Harsatna i tawk a, i mangang a, i beidawng rum rum thin; kha kha mihringa chhiar tel ve tlak i nihna lantirtu a ni tih hi theihnghilh ngai suh. Kha beidawnna kha cho let ngam lo khawpa mi rilru no i nih erawh zawngin, chhia leh tha hriatna nei lo ramsate ai hian i chungnung bik hauh lo tih hria la, nang hring tura thisen tam tak seng a, na leh hrehawm nasa tak tuartu i nu chu hmeichhe vanduai berte zinga chhiar tel turin nangmah ngeiin i hlan ta tih hi hre bawk la ka duh a ni.

Ziaktu ropui Alexander Dumas khan engtin nge a sawi kha? “Nun awmzia tak tak hre tur chuan thih thlang zawktu din hmuna din phawt a ngai a ni,” tih ang deuh hi ni tain ka hria. Nunkhaw nawmna chu hrehawmna piahah a  intan chauh thin tih a hre chiang ngawt mai. Favang khaw nuam tak lo thleng tur chuan fur chhiain min bumro phawt a ngai a, khawfing chah dawnah khua a thim zual thin tih hi hre reng bawk la, tah hreh awmzia hre lotu tan nuih nawmzia a hriat ngai loh. Ruahthimpui sur zawha ni zung lo lang hi a mawi zual bik thin tih hi i lo la hre ngai lo a nih pawhin theihnghilh leh tawh suh.

A thiam theih loh luat vanga sikul atanga hnawh chhuah a nih khan, Thomas Alva Edison-a khan a hmaa chona lian tham zet mai chu mipa dik tak angin a hmachhawn a, hneh ngei tuma rawn beitu, beidawnna chu innghaisaktir mai lovin a sual let a, a buan let mai ni lovin a rahin a rap bet a, chhuan engemaw zata mihring lo la awm zel turte tan sulhnu ropui tak a hnutchhiah ta a nih hi.

Kum sang tam tak a ral hnu pawha hming dai ngai tawh lo tur, Charles Dickens te, Mahatma Gandhi te, Albert Einstein te kha han ngaihtuah ve teh, taksa pianphung ah mi chak an ni lo va, mahse, beidawnnain a phehthluk zawh loh khawpa pa awm khauh an ni tlat si. Hmeichhe awm nem tak, hmeltha hming thang Cleopatra-i’n sipai hruang hrau leh tawrawt pui pui a tukdawl dan te, beidawng duh lo Churchill-a te kha ngaihtuah chhuak la, harh teh.

Kan khawvel tar lam tawh, Siamtu’n a duang ang thlapa hunbi pawh chhiar a har tawhna hun chawhnu tawhah hian, kum sang tam tak liam tawh atanga an zai hla ngai renga rengchal leh ngirtlingte’n min la awih peih chhung leh, par thei thingte’n par chhuan tuma hnah thar an la chhuah duh chhung hi chuan beidawngin indawm kun lul suh. Chuti lo zawng, leilung hian a diriam ta bik che emaw tiin Siamtu te reu reu hi mawhchhiatin anchhia te i lo lawh hlauh dah ang e.

Rio de Janeiro daifema thingfang hma zuara a tei ruk ruk lai khan, Ronaldo Luiz Nazario de Lima hi khawvela hming chungnung berte zinga mi a la ni dawn tih a inring phak bik kher lo maithei. Mahse, ‘ka tum nge ruh sa ruh’ tiin a insang phek a, khawvel hi atana siam a ni ve tho tih hriain huaisen takin a hmachhawn a, football khawvela hming dai leh ngai tawh lo tur khawpin  a intuaihriam ta a nih hi. Bus fare takngial pawh a neih thin loh avanga a khelhna club-te’n an mai par thlawntir hlawl mai lai te khan, beidawngin indawm kun ta ringawt mai sela zawng, thingfanghma zuarin a tar thi ve mai mai lovang tih tu nge sawi thei. Beidawnna chu a tibeidawng zawk a, hun harsa leh khirhkhan tam tak paltlangin ropuina tlang chhipah a chuang ta a nih hi.

Ka sawi hmaih phal loh Abraham Lincoln te hi kei ai teh chai chuan i lo hre chiang fe zawk pawh a ni thei, mahse, ka sawi lo thei lo a ni. Mi dawihzepte beidawn nghalna tur ang chi kha vawi engemaw zat a tawng a, a khup a zawi phah ve reng reng lo. A huaisenna leh tumruhna avang leh, beidawnna chu a tukdawl zawk avangin mi sang tam takin zalenna hlu tak an lo neih phah a, mihring tling lote kha mihring tlingah a siam ta a. Chumi avang chuan khawvel hian malsawmna tam tak a lo dawn phah tawh a, a la dawn belhchhah zel dawn bawk a nih hi.

“Mihring dam chen kum sawmsarih a ni a, chakna avangin kum sawmriat pawh a ni thei,” tih a ni a. Mahse, mi huaisen, beidawnnain a ngam loh kan sawi takte khi an va dam rei dawn si em! Mihringte thiamna hi  sang zual zelin, arsi ah te khian Bawkte te pawh han khawh hial mah se, hunbi chhiar tur mihringte’n he lei hi kan luah chhung chuan an thi ngai lo vang a, an nung reng tawh dawn a ni.

Hming ropuina leh nawmsakna te, nun hlimna leh lawmna te hi pumpelh atanga hela awlsam tea hlawh chhuah mai i lo tum ang tih ka hlau va, chu chuan kawng dik lovah a pen bopui ngei ngei ang che tih hi ka ring tlat a, i boral tur chu ka phal lo a ni. Hrehawm chu tuar la, harsatna chu su tlang ngam rawh, tho leh tur awm lo khawpa beidawnnain a rahhrual hma che hian tho la, i thinlunga beidawnna lo  so sang tur chu ngam ngei tumin sual la, hneh ngei tumin bei rawh. He beidawnna hi  i hmelma, i huat ngawih ngawih tur chu a ni.