Kum 1886 a Khawbel Lunglian rama Ramhuai pem thu

Ch. Aikima 

Kum 1886 April thlaah Lungliana Sailo khua Khawbel khua, daibul khaw kar kawng, Rullam nena an inkar kawng Khawbel khaw daibulah, tu khua te nge tih hriat loh Rullam lam pana mipui pem bawngbawr hi an lo chhuak ta nguah nguah mai a. Nu Zing tuichawiten an hmu ta mai chu, thenawm khawveng an in hrilh pung zel a, chutih lai chuan Lungliana khua, Khawbel khua hi In 240 an ni a, chutia zing khawvar hlima mipui nunau bawng bawra pem lo chhuakta nguah nguah mai, pahovin ral atangin “Tukhuate nge in nih ?” tiin an zu au va, mahse tuman an chhang lo. 

Chumi tuk zing chuan tukthuan eirawngbawlna lam ngaihsak hman lovin khaw chhung mipuiten an thlir thup mai a. Heng mipui pem kal hian bungrua an pempuiin an chhawm kim hle a, nunau naupua leh hmathlak, naupuak leh kaih an fawm bawka, nunau bawng bawr puak leh kaih fawmte pawh chuan Emin pem bungrua an phur khat hle a, mipain an saawh leh an sakah luro an chhawm vek bawk a, mipa naupangin Herawt an pu ngawk ngawk bawk a, Lasai ngul leh thembu pu tawk an awm bawk a, a hmasa ber pa pahnihin kawng hnimlai an samfaia pem kal a zawngah an bawng bawrin an la tul ber ang. An puanpui leh puanthuah phur khat lutuk an tih tlak palhte chu hnunga miten an phurah an hnawh lut zel a, an thul leh paiem, hmui nen, thlangra khai tawk an awm bawk a, a mihring pem kal han en hian nula leh tlangvaan nih an hriat khawp mai. He mipui pem kal mita hmu ve chiangtu kan khua, Khawbela kan kawmchhak pitar pi Chawngrehlovin kum 1937 Lower Primary kan Exam kumin a hmuh dan vawihnih vawithum kan zawtin min hrilh thin a, sikul kan nei tlaia, tleirawl tawh kum 1937 ah Lower Primary ka exam ve chauh a, he mipui pem ropui tak hmu phatu Pi Chawngrehlovi hi hetih laia kan khua, Khawbel dai bul, Rullam khua nena khawkar kawnga mipui pem kal an en lai hian Tuium khirhin tui an chawi thin tawhin a insawi. Inkawm chhak kawmthlanga awm kan ni a, a thih khan kum 100 a tling ta awm e.

Tichuan, Chawfak dawnah Lal leh upaten tlangval 10 (sawm) rual tirin an liamna kawn hmun rem lai takah zu awm ula tu khuate nge khawiah nge an pem dawn engzatnge in nih tite zu zawt turin lamkal an tir ta ringawt a. An thlen chuan khuaa miten an zuk hnaih a, Tu khuate nge an nih tiin rawl tawpin an zuk zawta, mi tumah kan hmu thei ve lo, kha in ding, in vei lamahte an pelh zung zung cheu kha in hmu lo maw kan hmu ve thei lo, thochim an vir nuaih nuaih tih mai loh chu mihring pêm kal ang kha kan hmu ve thei lo an rawn ti leh thin a. Lal leh upaten, “Chu zawng Piputen Ramhuai pem an sawi thin ang kha an nih dawn hi,” an ti a. 

Tichuan khua amiten ramhuai pem kal an ni ang an tih chin atang chuan mipui nunaute an thlabarin an hlau ta tlat mai a. Ni tlak thlengin an en thup ta mai a, a hmuna lamkal tlangval rualte pawh khan khua atang chuan mipui pem kalte chu fiah em emin an zu hmu leh thei vek si a. An chawchhum rawngbawlna tui chawi ngam awm ta lovin intina tui sem rualin eirawng an bawl tlang ta a ni. Zanah pawn chhuak ngam awm lovin a reh thuap mai a ni. A tuk hnihnaah pawh tumah lo lam hna thawka feh an awm lova, tuikhur tuichawi turin mipate nen a tuk hnihna chhunah chuan tui an chawi a. A tuk thumna thlengin Lo lam feh leh ram kal an la awm lo. Pu K. Zawla’n, History-a a ziahah khan Khawbel khuate chuan nithum feh an kham tiin a ziak a, a ziak dik chiah reng a ni.

Tichuan, mipui pem kal, an liamna kawn pawh chu vawiin thlengin ‘Ramhuai liam kawn’ kan tih hlen phah ta a ni. Kum 1886 April thla Ramhuai mipui pem liamtate chu reh hlen mai lovin Khawbel khaw ram chhungah vawiin thlengin an la cham bâng hnûk mai a. Ramhuai liam kawna an liamin an pan ber chu Ral Au kham chhengchhia leh sathar kham a ni a. Khawbel khua khian Ramhuai tawm duhna kham kan neih tam zia kan sawi tel lawk teh ang. Ralau kham, Sathar kham, Thihna kham, Thingbin kham, Kelkham, Arlei kham, Thingai kham, Zawngek kham, Tleutlang chalkawlh kham. Hei hi tun thlenga 1886 a Khawbel khua ramhuai pem mipui tun thlenga an in kulhna Ramhuai Area kan tih chu a ni.

Tuna ramhuai Area-ah hian thawm an la nei fova, thing an chek ri keuh keuh a, an kit ri ruah ruah reng mai. He ramhuai area Tleu tlâng sang lai feets 5578 tleu chalkawlh chhuah lam Maite nena kan inkar hi Tuivawl hnar lui sat thla a lo neihna ram a ni a, hmar lam, lova va neih phak leh Maite khaw tan va hla bawk ram tâng anga neih, Tleutlang chalkawlh kham hnuai Ramri lui, Phulrua lui, Maipâwl ram, mi kalna ngai loh 1926 a Pu Thanghuta Thingsulthliah khaw Samak kahna ram a ni a. Tuivawl hnar chhak lam Rullam ram, thlang lam Khawbel ram, a hnar kinah kawr ruam awm lovin Tuivawl hnar kin chhim lamah Khawbel ramah Tuikualin hnar neiin, ‘Khankawn ram’ kan ti a, a awmzia chu Rullam nen khawkar kawng ramhuai pem kalna kawng zawm a ni. Chulai takah chuan Pu Thangsina (Pu Sina) Khawbel khua, pasalthain Nghalchang kawngpui bulah a kapthlu a, a sakah kâ te chu thing tang khauh takin  a kap vek a, a bul a sam faia a chhawl chhin zo, tlaia a rawn hawnsan, a tuka a chan tur a sawmte nen chan tura an han thlen dawn ruaiin nu mitthi tah taka tah chhuak em ema tap ri an hre ta theuh a, a hmun an thlen chuan a nghalchang kah thluk thi tawh a ka pawh thingtang khauh taka a kap vek tawh, a chhawl chhin diam chu a lo awm ta hauh lo mai a, mihring leh sakei sulhnu awm miah bawk si lo a sanghal kal bo lehna hnu pawh awm bawk silo, a sanghal kahna thi chauh hmuh a ni a, a bo daih maite kha kum 1939 kum bawrvel nitain ka hria, khangte kha kan sawi tawh ramhuai hnathawh nen inkungkaihna a nei ang em le ?

Kum 1944 kum khan Phanâwna leh Biakzinga nen kan pathumin kan in lâwma Phanâwnate lo chu Bawklui kam, hmarlam ramhuai area dep a ni a. Nikhat chu ramhuai thawm nasa deuh mai kan hre ve ta a, thlipui nasa em em tleh thawm ang hi a ni a, kan rîte pawhin an hre ve vek a, kan han hawi vela mau hnah leh thingbuk hnah a che miah lova, ‘A va mak em! ava mak em!’ kan ti a. 

Vawikhat pawh Pu Thangtea (Hangbawnga) ka pa kum 1940 kum khan Khawbel khua 1886 April thla ramhuai pem mipui tawm khawmna area chhunga lui Tuivawl pawh thla, Ramri lui Phulraw luiah mi kalna ngai loh chakai khawrh leh chakai meichher chhit, aiawt chiahna ngai loh chakai a tam tur zia tih avangin ka pa Sapchhawna chu chakai meichher chhit puiah a rawn sawm a. Ka nuin a remti tlat lova, a ram a hla lova neih phak loh ram tâng, ramhuai area ni bawk si mihring tih tlak lohin an lo sawisa ang cheu tiin a rem ti lova. Mahse vawi hnih vawi thum a rawn sawm takah chuan ka nu remti lo chung a vawi thum sawmnaah chuan kan vaimim char rawh ûtin sumah deng sawmin ipte khat chakai thlem chhuah nan (chiah) turin ka nu remti lo chung an chhuak dun ta a. 

Ka pa hi ram vachal ve tak, Pu Thangtea pawh, Tlabung lipui liluha luh chhuak, hman lai zopa ram vachal inti ve tak te pahnih chuan ramhuai area a Ramri lui a chakai meichher chhit turin zing chawei khamah an in ak chhuak ta a. An tum ang chuan nilenga kawng sahfai chawp chuan a hmun Ramhuai area Phulrua lui (Ramri lui) ah chuan an vaimim rawhhmui den sawm chu an chiah zo ta thuai a, meichher a khat tawkin an chhawp thla zel a, lui tawp thleng pha lovin Zan arsi lan fe hnuah an rawn chhit chho tur chiah tihah ramhuai thawm nasa em em chu an hre ta a. 

Van sang atangin ri thlipui tleh thawm an hria a ni ber, an Chakai meichher chhit hun hi October thla tir a ni a, an chakai mante chu a upain a hrawl lutuk vek a. Chakai upa, a kawmkawraw, pangti leh a bawppui pangtite chu arsi ek kaiin a hmuar uar vek a, zo aifiar puitling hling nei hruka upa tawh kan man lai chuan ramhuai thawm a lo hnai zela luidungah a rawn che ta a, a tawrhhlelh awm duh hle mai. Mahsela chakai upa arsiek kai hmuar uar lian si han man hlimawm zia avang chuan kan tuar hram hram a, kan rin ang ngawt ai chuan ramhuai a ni tih hriat thawm chuan min râpin kan awm a ti nuam lo thei hle a, meichher alh tak leh mau ro thingro chheh khawm kan han hal hluah hluah chuan ramhuaiho chu reh deuhin kan hria an ti a. Tichuan kan chakai man khawm dahna kan nei tawh bawk lova, chhit zo lovin kan rawn hawn san an ti a. Thui tak thlengin ramhuai thawm nasa takin min rawn umzui a, pachang ve ve kan ni hlauh a, kan tilui chu a ni ber e an ti.

Tichuan zan khawvar dawn darthum velah in an rawn thleng a, an chakai man kan tlam em lian berah kan chhung khawm a, a khat pur mai a, chakai lian upa arsi ek kai hmuar uar mai tui chhunga an awm man a nawm nen, tlamêm lianpuia kan han chhung khawm chu an kawlh em em ta mai anih hi tiin, ka pa hi kum 30 thir deng a ni a, chaicheh a ngah a, chai chehin an la ta nghauh nghauh a, midangin suan kual leh chaicheh dangin tlamêm tlanga an lawn liam tur kan lo dang fara, tichuan zing ni chhuah tawhah an in sem zo hram a ni. 

Ka pa thianpa, Thangtea hi nupa rek fa nei lo an ni a, thlawhhma pawh la lo an ni a, an chanai an eikhawp bak chu pawltlak buh bel nan a sem zo veka, an kum khat ei tur buhhum chawk nan a daih der mai an va lawm thiam tak em. Hmin taka chakai lian leh upa arsi ek kai bawppui mihring hâa han seh keh rual ni hek lo. Ka pa tubohin kan chhu keh a a kawmkaw -raw atanga a thau a, an hmui huam veka, kan minuten khamna chang hre lovin thleng kotlang an chelh reng mai, a va manhla in, kan hmeichhiate an lawmbik a ni. Aifiar thankin lian thau si, a kawmkawraw nu hoin an hum far mai, ramhuai hlauhna avangin tuman kawng awmsa tawh va chhit zui ngam awm lovin vawikhat chhitah kan pamtul hlen ta a ni. Ramri lui (Phulrua lui) phulrua pawh Pumthei tiatte an tama, khua ram hla tak Maipawl ramte kan ti a, kan sawi tawh angin Pu Thanghuta, Thingsul thliah a awmin kum 1926 a Samak a han kahna ram a ni.

Kan khua Khawbel khua 1886 April thla Ramhuai mipui chhiarsen loh pem kal mit ngeia hmuphain a sawi zel danin, Khawbel khua In 240 mipui mihringte nen kan thawmhnaw silhfen inbel leh kan tih dan anga pianga tive vek an ni. An hmel thlengin kan in anga, kan danglamna chu ramhuaiho chu mihring mita hmuh theiha inlar thei hmuhtheih lohva bo pil dial thei, hetiang taka mihring ang thlap si, an awm dan an ti danglam thei hian Khawbel khua mipui mita an pem kal hmu chiangsi te hian an mi râp a na tiin an tihbaiawm leh zual tiin thing phur leh ram kal ngam lovin a ti dawih zova. 

Pi Chawngrehlovi mita hmuve la dam chhun chuan, Ramhuai pem liamna kawn rem zau laia an kal Nuin tuibur zu khu hliah hliah a, an tuibur thir khaia tuibura vaihlo an zu hawlh sawt sawta an han ham khu liai liaia kawna an kal liam tate khan ka lung an ti leng em mai ti leh Pa hoina vaibel an zuin an petkawha, an zûk dawn a, an ipte puia meitalh bawm an ah, an han hawnga, mei an han talh tek sak saka an vaibela an han lakai lai leh an lakkai hnua emphur bawngbawr taka khaw lamhla taka pem tur kala an kal, kawna an liam turte ka lung an ti lenga, ka rilru an hnuk liamve emawni telve hian ka in ring thlap a ni ti tawk an awm ve bawk a sin a ti a. 

Heng ramhuai pem kan han ziah hi chhiartu duhtak te u in lo ngainepin ramhuai hote hi an awm tak tak in ringlo ani mai thei, kan bible Pathian Lehkhabu Thianghlim bu chhungah hian ramhuai chanchin a ziah tam em hi, Nikum hmasa lawkah kan khua Khawbel khuate Aizawl Dawrpui kan inah an lo lenga, ramhuai area Tleutlang chalkawlh kham hnuai a miten thawm an la nei em ka ti a, thenkhat chuan thing hreipuiin an chekri kauh kauh a, an thing kih thluk thing chhungril a tlu tur a irh in pawtri nen lam hria an la awm reng, a tlu thawm leh au raih raihte nen hriat tur ala awm an ti a.

Kan sawi angin ramhuai area Khawbel ram Tleutlang sanglai chhip hi feets 5578 a ni a. Kum 1934 kumah Hmuntha khua Lal Dr. Laltawnga leh Khawbel lal Kawlhnuna kum 1917 a France ram kal Head Assistant nen ram an in chuh a, kum 1934 November thla tir buhseng tan tirh laiin an en tur leh ramri buai thurem turin Aizawl Bawrhsap A.G. Call ICS Tleutlang sanglai chhip tak Ramhuai area huam chhung feets 5579 sang lai takah Dr. Laltawnga leh Kawlhnuna chu Bawrhsap hmaah chuan reife an in chhala, chumi zawhah Lal Upa min ve ve te Sapchhawna leh Lersia unau piang dun ni bawk si chu Bawrhsap hmaah an in chhal ve leh ta a.

Bawrhsap chuan a ngaithla ngun hle a, Kawlhnuna Upa min hi ka pa Sapchhawna a ni a, Dr. Laltawnga Upa min hi ka pa Lersia unau piang dun, Khawbela khua khata an awm laiin ka pa Lersia hi Hmuntha ah a pem pheiin mel 5 leka khua in hnai kan ni a, kum 10 a awm hman tihah ramri buai avangin khawhrang lo ni ve ta chu Laltawnga lam tang leh Kawlhnuna lam tang unau piangdun chuan an tanna lam ve veah Bawngchal insi tan la ang maiin tan an la nasa ve ve hle a, kei ngei pawh hi thingnawi fawm rual ni tawhin ka han telvein ka en renga. Aizawl bawrhsap chuan a ngaithla ngun hle a a tawpah chuan, Aizawl bawrhsap chuan Khawbel Lal Kawlhnuna chu thiam a chantir ta a ni. Hmuntha mipui leh Khawbel mipuite chuan kan rin ang ngeiin A.G. Mc. Call ICS Bawrhsap chuan he thubuai hi a rem ta an ti hlawm a.

Aizawl bawrhsap 1934 November thlaa a thubuai remna Khawbel ram Ramhuai Area Tleutlang sanglai tak November thlasik khaw thian ni a ni a Bay of Bengal tuifinriat li teng sawl pawn thlangra tiatin a lang kalh a ni. Tlangsang chhip rawt zawl hniam phal lovin a bul chiah ah Bawrhsap riahna tur leh a Ei siam a thuihruai hote riah nan Buk nuam tak, inbualna tui pawh lumsa vekin a awm a, mahse riak lovin kan khua Khawbelah a riak ta a ni. 

A tukah Chhingchhipah Banglaah riakin Aizawl lamah a hawng tlang ta a ni. Ka pa Sapchhawna leh ka pa Lersia chu an thiante zingah ramri thua an in hnial sosan laite nuihza siam nan an hmang leh ta mai mai a ni. Tin, Hmuntha leh Khawbel khuate chu kan Lalte ve ve an thatna zarah in en hranna nei miah lovin tun thlengin kan la inkungkaih a ni.
Previous Post Next Post

Contact Form