Nationalism

Kima Sailo

Tuna kan luah mek Mizoram hi British Sawrkarin kum 1890-a min awp hma leh lal ban (1954) thleng khan tlang ţhuttu lal tam zawkte kha Lusei an nih tlangpui avangin Sapho khan a sipel pawh dik mang loin Lushai Hills an lo ti a; a mi chengate pawh a zavaia thuin Lushai an ti mai ţhin niin a lang. Tichuan a tahtawlin lalte chu an tudawl a, Lushai Hills an tiha pawh chu an rawn awp hmasak Assam ramah kum 1896 khan behtirin Assam hnuaia district pakhat kan lo ni ve ta ringawt mai a ni. Chutia min tih-Lushai tak dual avang chu nge ni, keini pawh chu ka Lushai chho ta viau ringawt niin a lang a, keimahni leh mahni inkarah erawh Mizo tih hmangin kan chenna ram pawh hi Mizoram kan ti daih tawh si a ni awm e.
Chutiang chuan, politics a lo luh tak tak (1940's) khan Lushai Hills tih a la nih miau avangin a luahtu zinga a chi bing tam ber pawl Luseite chuan an ta bika ngaihnate awm palh ang tiin political party ding hmasa ber Mizo Union khan Lushai chu Mizo tia thlaka Lushai Hills tih pawh Mizoram tia thlak turin India Sawrkarah ngenna an thlen ţhin a. Nimahsela, pawl ding hlim an nih bakah a dodaltu, Lushai Chief Councils te an lo awm ve bawk avangin hma an sawn hleithei lo.

Hun a kal a, Lushai Hills tih chu Mizoram tia thlak rawtna chu Rajya Sabha-ah, kum 1953 September thla khan put luh a ni ta a. A kum leh April 1954-a Sawrkar Bill-ah chuan Lushai Hills District chu Assam rama district pakhat a la nih rih avangin Mizo District tih ni turin an rawn duang ta a; Parliament chuan lungrual taka pawmin chuta ţang chuan Lushai tih ţhinte chu official taka Mizo tih kan lo ni ta a ni. Parliament dan siam chu September, 1954 aţang khan hman tan a lo ni ta a ni.

Chutia Assam hnuaia Mizo District tia kan awm ren rawn hnu ţhangkhatlian a liam chuan District mai ni loin kum 1972 khan Union Territory-a hlankai kan ni ve leh ta a, Mizo District tih pawh Mizoram tih ni nghalin vawiin thlengin he hming mawi tak, hmangaihtu mamawh tak hi kan la pu ta zel a ni.

Tichuan, hriat mang loh hlana British hoin min awp hnuah Assam hnuaiah kan awm a, chuta ţang chuan U.T-in kan awm leh ta a. India sawrkar thar piang insingsa mup mup chuan ram luah chin bik neia ţawng leh culture hran nei hnam hnuaihnung (Scheduled Tribes) chi hran 645 thur chhuakin keini Mizoram luahtute pawh chu The Scheduled Castes and Scheduled Tribes Lists (Modification) Order, 1956 chuan a dang tam tak karah Chakma, Hmar, Pawi, Lakher leh ANY MIZO (LUSHAI) tiin min dah ta duat duat mai a ni.

Heta “Any Mizo (Lushai)” hi tunlai ‘Zo’ khawvela min tibuaitu ber pakhat hi niin a lang ta a. Sapho khan Lusei lalho ram luah sawi nana Lushai Hills kha an lo hmang a nih si chuan “Any Mizo” tih piah lama bracket-a Lushai awm hian Lusei chauh hi em ni Mizo tih zawhna a siam theih phah bakah sawia a fiah ruak laiin dan lamah buaina kan tawh phah ta a ni ber mai.

Chuti lam chu duhtawk ta ila. Indopui Pahnihna chhuahna chhan lian tak pakhat kha Hitler-a Nationalism kal fawrpui lutuk avang kha a ni a. A naupan tet aÅ£ang a pianna Austria (German Å£henawm) ramria a hnam pui darhsarh nuaih maite a hmuh chuan a thinlungah German hnam hmangaihna tuhin he’ng hunlai aÅ£ang hian German anthem "Deutschland Uber Alles” sak chu nuam a ti hle tawh a ni. A ngaihdan chuan German-ho hi Aryan fir (pure blood) niin hnam ropui ber an ni a, midang zawng chu ama Å£awngkam ngeiin “Us and Them” a ni bur mai. Indopui Pakhatna avanga chu ‘a hmangaih German’ tluchhia chu a hmu a, mipui mimirin ei tur leh thawmhnaw hak tur thlenga an chham bakah German nula hmelÅ£ha tak tak ten retheihna avanga Berlin khawpui chu Red Light Khawpui tih tur hiala nawhchizawrh lama an tlan a hmuhte chuan a thinlung chu chhun angin a tina a ni.

Tichuan Anschluss a tih mai, German thisen kaite ram pakhata bing taka awm khawma, Reich (Empire) chak leh ropui dina, German pure breed chauhte awm khawm kha a thuken laimu ber pakhat a ni a. Chinese emaw Negro emawin zir chawpa German Å£awng a thiam tak avang emaw, chumi kal zela German political party-a vote a thlak theih pawmsak mai lam kha a Nationalism-ah hian a leng lo. Hei avang hian khatihlaia hnam/sakhua anga dinhmun Å£ha tak tak luahtu leh Indopui Pakhatnaa German tana do ve duh lo nia a hriat Jew-te kha a hmangaih German tiÅ£huanÅ£hutua a ngaih bakah a ‘Hero’ Bismarck-a’n a Blood and Iron Policy hmanga a lo din German Empire (1871-1918) keh chhiatnaa mawhphurtu ber chu Jew-ho kha nia ngaiin huat tak tein a haw ta a, Nazi hruaitu a nih hnuah maktaduai ruk vel tihhlum an ni ta reng a nih kha. A German rumrutzia hmu chiangtu a Deputy Rudolf Hess-a phei kha chuan, "Hitler is Germany, just as Germany is Hitler." a lo ti hial a ni.

Amaherawhchu chuti taka hnam bil awm khawm leh a hmangaih German tun din a tum luatna chuan khawvel history indonaa mihring thih nasat berna Indopui Pahnihna a chawk chhuak ta a, Holocaust hun laia nunau tawrhna phei chu kum 70 a liam hnu pawh hian sawia hmulthi la tiding ur ur thei khawpa rapthlak a ni.

Hnam bila awm khawm dial diala, nupui-pasal atan pawha hnam dang reng reng neih loh hi thil theih a ni em? Lo theih tak tak ta se a tha ang em? Nge nia khawvel kal zelah kan hnam tan a tha a, kan fir telh telh tur a ni kan ti zawk dawn? MZP Map-a Tahan leh Bangladesh ramri pel tlangdung tam tak huama Greater Mizoram Map hi a takin a la thleng ang em? Nationalism tih hian enge i rilruah awm ber le?