Mizoram People's Forum (MPF) hi

M.  Lalmanzuala IAS (Retd)


Mizoram People’s Forum(MPF)-in Khawzawl leh Saituala MPF District Forum an din á¹­um khan, MPF President, Synod Moderator ni bawk, Rev. R. Lalchangliana chuan, “ MPF chu kan ram politics siam á¹­hatu, political party zawng zawng pawhin an zahrawn a ni a. Kan ram chhung politics pawh a thianghlim phah sawt sawt a. Politics chungchangah ngaihdan dik min siam sak a. Party mala ruh ngun, thil á¹­ha ti thei tawh lo khawpa mahni hamá¹­hatna leh mahni hmasialna ringawt ûmna khawvel; kha saltânna aá¹­ang khan MPF zirtirna hian min hruai chhuak a. Kan ramin malsawmna a dawnna bul pawh a ni” tiin a sawi a.

He thusawi hi, kan ram politics dinhmun ngaihtuah chuan, “eng nge a sawi chhan!” tih hial khawpa thil inmil lo a ni. MPF thil tih hrim hrim a á¹­hazawngin a sawi uar lutuk tih loh rual a ni lo.

Political party zawng zawngin min zahrawn a ti te phei hi chu a taka finfiah theih loh a nih bâkah chapona lantirna a ni hi a mawi lo lai tak chu a ni. A zirtirte ke silsak khawpa inngaitlawm,Lal Isua khan hetiang thu hi a sawi kan hre ngai lo. Mahni hna á¹­ha tak leh tling taka thawktute hi mi zahawm chu an ni a. Kan Chief Minister leh Minister rual an tih tur hmun thuma á¹­hena hmun khat pawh ti  lova, kan ram State pachhe bera awmtir rengtute hi an zahawm lo. Chuti chunga “Zahawm Tak” tih á¹­awngkam, an hminga bet ve tlat ang hrima an hmang hi thil inhmeh lo tak a ni. MPF pawh hi chutiang bâk chu a ni lo. MPF President hi Synod Moderator a nih bawk avang hian, Kohhran ruihchilhte zingah Moderator chu Chief Minister aia ngaisang zawk an tam avang hian hetiang ngaihdan hi a nei a ni ang.

Kan hriat á¹­heuh angin MPF hian thil á¹­ha tih chu an nei teh meuh mai: Inthlan laia senso tlema theih phah te hi candidate hausa lem lo deuh tan te phei chuan thil lawmawm tak, hahdam thlak tak a ni a. Inthlan vuakveta loudspeaker ri bengchheng lutuk awm ta lo te, party office hawn leh thingpui inna siam tih vel te an han tibo  te pawh hi an thil tih that zinga chhiar tur chu a ni ang.

Amaherawhchu, zau zawka ngaihtuah chuan, kan politics kal phung hi a chhe tawlh tawlh emaw tih tur a ni a. Inthlan kan neih apiangin, kan sawrkar thar apiang te hian, “a zual zapui vailen hlo” tih ang khawpin kan beisei an pha lo a. Corruption, pawisa a hmanna tura hmang lova a hman lohna tura hman a tam tawlh tawlh a. Political Party-te zingah insawichhiat tawnna a nasa tawlh tawlh a. Hleihneihna a zualkai tawlh tawlh bawk a ni.

Kan ram pum dinhmun kan ngaihtuah chuan, tun kum sawmnga chhung vela kan inrelbawlnaah hian, hmasawnna tak hmuh tur hi a awm mang lo va. Thar chhuah nei mang lo, siam chhuah nei mang bawk si lo, Central Sawrkar chawmhlawma awm kan ni deuh ngawt reng mai a. Heta á¹­ang ringawt pawh hian, kan sawrkar te hi, eng party sawrkar pawh nise an tihtur dik tak ti lo deuh vek an ni tih a hriat a. Chuvang chuan, kan MPF President-ina heti khawpa a han fak hi hriatthiam a harsa viau a ni.

MPF din chhan leh an tum ber chu inthlanna thianghlim leh felfai neih nana thawktu-a á¹­an a ni a. An hnathawh pawimawh ber chu inthlan campaign laia candidate ten vote lei zawnga an chet loh nana vengtu nih a ni a. ‘House to house’ campaign an khap á¹­hin te, party worker-ten pawisa leh therhlo kenga candidate tel lova mi ina an luh an khap te kha ualau taka inlei leh intiamkam tihzia-awmna chu a ni ngei mai.

Amaherawhchu, a pawimawh ber, vote lei loh, intham theih loh tihah chuan danglamna tak tak a awm chuang lo. Chhunah emaw, zan rehah emaw pawh, candidate-in thamna pek duh emaw, vote lei zawnga thil a tih duhna kawngah amah kal kher lo va mi dang, tu tan maha rinhlelh ngawt theih loh, a kaltir thei tho va. Hei hi an inlei dan leh an intiamkam dan ber pawh niin a lang a ni. Hman deuh phei kha chuan zan rehah thingtlang bial pakhat chu motor-a an fang kual hmutute pawh an awm ngei kha. Candidate zingah sum ngah deuh apiang an tling nge nge á¹­hin tih hian thu tam tak a sawi a ni.

Inthlanpui hnuhnung berah khan, Minister pakhat a bial mitena an fak em em, sawiselna tur awm lova an ngaih chu a bial pangngaiah a ding leh a,  mahse, a tla tawp ta mai a. A khingpuipa kha, Mizoram pum hriata hausa em em mai, amah ngei pawh, Mizoram contractor zinga hausa ber nia inchhal ngam kha a ni a. Minister fel tak a tlak theihna chhan chu a khingpuipain pawisa a leklam thiam vang tih loh chu sawi tur dang awmin a lang lo a ni.

Joint platform neih te hi, MPF te thil á¹­hat nia sawi a ni bawk a. Ka tawnhriat ve aá¹­ang chuan a á¹­hatna ka hmu lo. Kum 2008-a Aizawl North I-a independent candidate-a ka din á¹­um khan, Durtlang joint platform-ah hetiang hian thu ka sawi a: “Ka bula á¹­hu pathumte hi Congress, MNF leh á¹°angrual Pawl candidate, an vaia eng emaw huna sawrkarna lo chang tawh vek an ni a. An sawrkar laia ‘ kan ti ang’ an tih tih alawi nei ngai leh á¹­hin si lote an ni a. Durtlang phei chu he bial chhunga inawmpui, Bawngkawn, Chaltlang tena an neih ang nei mang lo, tui connection tak ngial pawh la nei lo in ni a. Chutiang mite chu in ring ngam tawh dawn em ni? Kei erawh  hi chu mahni infak lutukah pawh ka inngai lo va. Sawrkar hna ka thawh chhung te leh ka mimal nunah pawh dawt sawi ngai lo, ka ti ang ka tih chu ti hram zel mi ka ni a. He bial tana theihtawp chhuaha, a dik thei ang bera thawka, pawisa awm ang ang chu a hmanna dik taka hmang tura inti hi min thlang ngei tur a ni dawn lo’m ni?” tiin.

Khang candidate pathum te khan, thusawina hun an rawn neih ve khan, ka thusawi kha rawn hnial kalh pakhatmah an awm lo va. Anmahni thusawi pangngai kha an sawi leh mial mial mai a ni. Chuti chung chuan, kei kha chuan vote ka hmu tlem ber a; party dang candidate te kha chuan a pangngai tea vote rawn insem diat diatin, Congress party candidate kha a rawn tling leh ta a ni. Joint platform-a thusawi te chuan awmzia a nei vak lo tihna a nih ber chu. Party mite zingah hian, ‘kan party candidate chu vawkpui pawh ni se, ka vote tho tho ang’ ti pawl kha an la tam zel a. ‘Neutral’ kan tihte lah hi boruak thlira chak tura rinkai, an zarzo leh sahim nana ‘principle’ nei map lova vote thlak mai mai deuh vek an ni a. Thu tak hian kawngro a su thei rih lo a ni.

MPF hi kohhrante notệ a ni a. Engkima kal kawp leh inhriatpui vek an ni. Kan kohhran te awm chhan leh an tih tur chu Kristian á¹­ha-a min siam a, rinawmna te, dikna te, mahni hmasial lohna te, duhamlohna te a taka nunpui tura min zirtira min kaihruai tur an ni a. He an tih tur dik takah hian an hlawhchham ti ila kan sawisual lo vang. Kan candidate te hi pawisa leh therhlo dang dangtea ‘Voter’-te lei ching, Voter-te pawh hetiang thila lei theih bâkah thingpui no khat emaw zu fun khat emawa hneh theih kan nih avangin. Hetiang hi ni lo ila chuan MPF din hi a ngai lovang a, tuna an tih ang hi tih pawh a ngai hek lo vang.

Kristian-ten kan tih tur dik tak chu Lal Isua thuzawm a ni a.

Lal Isua thute chu,

1. Hmangaihna: A pawimawh ber hi kan tlakchham ber a ni a. Thil hmuh theih apiang, sawrkar hna, inhmun, contract leh a thlawna hmuh theih thil dangah NANG tih awm lo, KEI KEI tih vek, a chuha inchuh deuh vek mai kan ni.

2. Retheite phurrit phurhpui : Retheite an retheih pangngaiin an rethei a, ṭhenkhatte chu an rethei tawlh tawlh zawk a. Hausate erawh chuan an hausak belh thûr thûr a.

3. Thilphal/Thilpệk : Kristian nih hma-a á¹­henawmte bai insuah á¹­hin kha insuah tur kan awm tawh lo. ‘Chaw mangkhawng’ an tih angah lo chuan thil inpe kan awm zen zen tawh lo.

4. Dawhtheih/Tuarchhel : Dawhthei lo ber leh Tuarchhel lo berte kan ni. Kan Missionary te pawh eng emaw hleka Zualko nghal deuh zel an ni.

5. Thilsiam dang zawng zawng, ramngaw, nungcha, sava, ramsa te nena intichereua intichimit lova awm ho dial dial tur kan nih laiin a kum telin hengte hi kan tichereuvin kan tichimit a, a tuartu ber kan ni mệk zel a ni.

Heng, Lalpa á¹°awngá¹­aina, Tlangchunga Thusawi, Tehkhin Thu 30 te hi Lal Isuan min hrilh, ama kâ aá¹­ang ngeia kan dawn, leia a awm laia a sawi mai duhtawk lova, sawisel bova a nunpui te an ni.   Hengte hi a ni, Vanram kal nana a Thu kan zawm tur a tihte chu.

Kan Kohhranten min kaihhruai nana an ngaih pawimawh ber Biak Ina inkhawm program-ah te hian hmuh tur a awm lo va. Kan nuam tihzawng, zai á¹­hup á¹­hup, lam mup mup, nihna insemzai lam thilin kan inhmang ral deuh tawp mai a ni. Tangka sum ngainatna chu sual tinreng bul a ni tih thute phei chu kan hnawl fithla á¹­hak tawh a. Sum/Thawhlawm hi kan ngainat ber leh kan ngaih pawimawh ber a ni. Amaha sual ni lo, kan Kohhranten suala an siamchawp avanga kan khawtlang nun tibuai bertu Zu hi Setana leh Corruption ai pawha an do nasat a ni bawk.

An tih tur tak chu a buk á¹­helha an á¹­helh avangin an thawh rah pawh a á¹­ha lam hmuh tur a awm lo tluk a ni a. Corruption hluarna/kairualna ber, Natna á¹­ihbaiawm pui pui, Cancer, HIVA/IDS, Zunthlum, Thisensang, Hepatitis-tena a bawm nasat ber kan ni.  Hei baka Pathian rawng kan bawl dan fuh lohzia lanchian ngaihna a awm thei chuang lovang.

Hei hi kan nihna dik tak a nih laia MPF President-ina kan politics kalphung chu thianghlim leh felfai ta em em anga a han sawi ngam hi a makin a awihawm lo va. Kan ram hruaitute, dawtsawia eizawng, dawtsawi pawhina a daih tawh loh hnu-a dawtsawi sawimam thiama inel te tihdan hi an lo lachhawng tam viau tawh zawk em ni ang? Inhrethiama inzahtawn tak, Zu Politics khelhna lamah phei chuan inthuruala á¹­hahnemngai tak an nih avang hian inanna tak pawh an nei niin a lang a ni.

Rev. R. Lalnuntluanga, MPF General Secretary-ina, ‘MPF chu inthlan dawn chauh va hma la á¹­hin tur ni lovin, ram rorelna te, ram mipui sukthlek dik tawh lo lutuk siam á¹­hat te chu a tih tur a ni tih a sawi te phei hi chu dawtsawi huaina eng emaw tak neia a sawi niawm a ni. Inthlanpui hnuhnung berah khan, Election Model Code of Conduct a awm hma thla nga thla ruk vel khan, inthlan inbuatsaihna a ni tih chiang taka mipui mimir pawhina an hriatthiam theihin, candidate tur tih chiang taka hriat mi hausa tawntaw chuan, a bial chhunga upa member te chu helicopter-tein Aizawl khawpui chung a fanpui a. mimal hnenah thilpek eng emaw zat a hlan bawk thin. Hengte hi vote zawnna chiang tak a ni tih hriat a ni chungin MPF-in an sawisel kan hre ngai lo. Hmun dangah pawh chutiang ang hawi zawnga thil ti chu an awm fo va; mahse, MPF-in an duh loh thu/tha an tih loh thu an sawi kan hre ngai lo.

Zu zuar an sawisela an do bak hi Kohhranten sawrkar thil tih, a chhia emaw a tha-ah emaw an inrawlh hriat tur a awm lo a ni.

Ram rorelna te, ram mipuite sukthlek dik tawh lo lutuk siam that te chu a tih tur a ni ti-a a’n sawi te phei hi chu, a mumang ram lam thil a sawi emaw tih tur a ni.

Mahni kan inrelbawl ve aṭanga kan sawrkar neih tawh zawng zawngte hi ram leh hnam tan aia anmahni ṭhatna ûm deuh vek an ni a. Pawisa a hmanna tura hmang lova, a hman lohna tura an hman a tam luat avanga India ram State pachhe ber, Central Sawrkar min hrechiang bertuina a ngaihnep ber kan ni a. Kan sawrkarte kal dik lohna hi sawisen pawh a ni lo. Heng pawisa a hman lohna tura hman lengvel hi a tam tham em avangin kan rama corruption tipunluntu ber a ni a. Kan kohhranten Thawhlawma an pawisa dawn tam ber hi heng aṭanga lo kal an ni tih hi hnialna tur awm lo tluk a ni. Chuvanga corruption do tura chakna nei lo an ni a, an do ngai lo rệng a ni.

Ram hnuk khawih thei thila buaina, Chakma, Tuikuk, Ramri chungchangte-a NGO-ten kawng an zawh mup mup lai te khan Kohhran/MPF-in eng an sawi, an tih kan hre ngai lo.

Kawng chhiat vanga harsatna chi hrang hrang kan tawh nasat á¹­hinzia chu a hmu-a a hretute vek kan ni. Kan sawrkar department hrang hrangte hi corruption laka fihlim chu sawi loh mipuite tana harsatna siamzawnga khawsa deuh vek zawk an ni.

Kohhrante leh MPF hian sawrkar thiltihah Zu zawrh an sawisel á¹­hin bak hi an sawisel hriat tur a awm lo tluk a ni e.

Contractor pakhat chuan sawrkar hmasa-ah khan contract thawh nana dan dinglai zawng zawng tih theih bawhchhia leh palzûtin hna a thawk ṭhin a. A thawh dan chu tihdan pangngaia tender chhuah lo va, a hmu tur hriat chian sa mi pakhat hnena inpek tawp tawp mai a ni a. Contract petu nena inthurual an nih avangin a hnathawh ṭhat lohah hrem a tuar ngai lo va, a hausak thûr thûr thut phah zawk a ni. Chutiang tihphung chu a hlawk em avangin tihpui atana thurualpui theih loh a nei ngai lo va. Tun sawrkarah phei chuan hotu lû ber nen an ti dun ta a ni. Hrem theitu an awm lo tih an hriat avangin ngampa takin an ti bawrh bawrh mai a. CHAWM BAWK, HAWP BAWK, BAR BAW BAWK, PAL BAW BAWK tih ṭawngkam te hi he Danbawhchhepa kalphung sawi nan a lo piang ta nghe nghe a ni.

Ani ngei mai hi hman kuma a hlệp Sawma Pakhat atana a lawina kohhrana Cheng Nuai 30 pe kha a ni a. Kohhrante chuan sawisel ahnekin a fakna hla an sa a nih zawk kha.  Khatiang pawisa a siam dan kha dik lo tak, ACB –tena dan bawhchhiatna chiang tak, chhuizui ngai an tih kha a ni lehnghal a. A thurualpuipain a hupbehsak a, tun thleng hian hailang ngam an awm loh avangin a la bet ta reng a ni.

Chutih lai reng chuan kan hotupa ber chuan tihphung pangngai bawhchhia-in mi tam berina hlawhchham tur chiang sa-a an ngaih lehnghalah, mau rua supply tih ang reng vel a kalpui char char a. Mithiam chi hrang hrangin dik lo an tih thu leh hlauhawm an tih thu a khat tawkin an sawiin an ziak fo bawk a ni.

Kohhrante leh MPF hian sawrkar thiltihah Zu zawrh an sawisel á¹­hin bak hi an sawisel hriat tur a awm lo tluk a ni e.

Aizawl khawpui, mi singsarih vel bawr awmna tura duan, mi nuai li deuh thaw kan awmna chhan te hi thingtlang ram lamah, sawrkar hma lakna hmuh tham a awm loh avanga rethei lutukten, “heti ngawt ai chuan, Aizawlah/khawpuiah pem ila, inhlawhfa chung pawhin kan zia awm ang e” an tih vanga heti khawpa tâwt ta a ni a. Heng, kan politicianten kan ram an kalpuina lama an pệnsualzia lan chianna leh a nghawngina sualna chi hrang hrang a hrin chhuah nasatzia chu a hre duh tan chuan hai rual a ni lo va. Hetiang thil te phei hi chu kan Kohhran hruaitute hian sawisel chu sawi loh hrethiam pha lo  khawpa an chawlawlna a ni hial zawk ang.

Mizote hi nihna thlahlel tak, nihna nei tura engpawh tih huam, nihna kan neiha kan nihnaina thiltihtheina a neih apiang rang tak leh chak taka kengkawh fo mai mi kan ni a. Mipuite chu thiltitheitute thil tihsaka innghat kan nih avangin nihna neite thiltih sawisel ngam kan awm lo va. Chuvangin chuan nihna neite chuan an nihna chu anmahni tan an hmang á¹­angkai thiam em em zel mai a ni. Kan kohhrante pawh  hi thiltitheia an insiam thiam avangin huhâng an nei a, an thachhang dawltu MPF-te pawhin huhâng an nei a. Chu chu remchanga lain, inthlan boruakah te hian thawm hi an rawn nei leh chiam mai thin a ni ber lo’m ni ti duh tan chuan tih theih tak a ni.

Insiamá¹­hatna kawng á¹­ha ber leh awm chhun chu kan rilru puthmang tihdanglam leh kan “moral” tihchak a ni a. Heta tan hian kan Kohhrante hi an pawimawh ber a. Kan Kohhran hruaitute hi inbihchiangin  insiamá¹­hat hna thawk ngam se. Pathian thu tak min zirtira, chu chu a taka kan nunpui theih nan min kaihruai rawh se. Chutiang ti lova THATCHHIAT THEOLOGY behchhana, THAWHLAWM ORIENTED-a kan nuam tihzawng thila min kaihhruai zel chuan kan nun hi an siamá¹­ha lo chauh pawh ni lovin a tlahniam zel zawk dawn a. Sum ngainatna leh Nihna/Chapona bansanin Lal Isua zirtirna lamhawiin min kalpui tawh rawh se. Kan rama corruption nasa lutuk leh nun tlu chhe lutuk tawhah hian a mawhphurtu dik tak an ni tih hria se, kawng dik zawh tawh rawh se.

Kan tunlai khawvelah hi chuan Mizote hi Ṱha tak tak si lo, Ṱha âwma inlantir kan ni a. Kan lemchanna kâwr hi hlîpa mi tak nih i tum tawh ang u.

No comments