Dictator hnuaia leng kan ni

 Revd Chuauthuama

Tûnlâi chu June 25, 1975-a Indira Gandhi sawrkar-in India rama emergency an puan kha ka ngaihtuah lêt a. Khatih láia India ram nun chêpzia kha kan la hre chhuak uar uar thei hlawm em âw? Emergency avàng khân mi tam tak lung inah an tâng a; Mizoram erawh chu a tuar nêp ber páwl kan ni záwk ang. ‘Jay ram’ ti ringawt pawh Indira sawrkar dodãltu Jay Prakash Narayan fakna emaw an ti a, police-in manin an tàntîr hmiah mai! Sanjay Gandhi hoa Family Planning an han bei tak tak kha chu nula tam tak chhùl an láksak a nih kha!

March 21, 1977-ah emergency hlih a ni a; a hnû lawka India ram inthlanpuiah Rae Baireily (UP) biala ding Indira Gandhi, tû mâ hneh theih loh tùra ngaih chu a khingtu Raj Narayan chuan vote sîng nga chuangin a hneh ta mai! Khatih lâi khân Allahabad-ah ka awm a, Indira Gandhi tlàwm zàna a Allahabad mipui làwm avànga an bengchhenzia kha âw! Indira Gandhi chu an chhûngkaw khaw hlun ngeiah chuan mipui ngei hlawh ber a ni.

Zuang dâwrh ang! May 26, 2014 aṭangin Narendra Modi chu India ram Prime Minister a ni; amah hi mi hrohrãng na tak ni chunga inthup thiam tak a ni. Gujarat Chief Minister a nih lâiin kawng tam takah hming ṭhatna a nei a; hming chhiatna pawh a nei tho. Narendra Modi hi Prime Minister a nih hmâ khân BJP leh an lamṭang chu Central-ah an lo sawrkar tawh a. Prime Minister Atal Bihari Vajpayee kha BJP a ni ná a, mi thluak nêm tak mai a ni a; kum 1994-ah khân India ram MP zînga ‘Best Parliamentarian’ a ni. AB Vajpayee âi chuan a hnuaia mi L.K Advani kha a rum deuh záwkin a lang a; mahse, AB Vajpayee khân a uap hneh thawkhat a ni ang, ani pawh kha a che firfiak hlei thei lo!

Narendra Modi hi mipui lâwm zâwnga thu sawi thiam tak a ni a; a thu sawi thiam dàn hi sâp ṭawnga ‘orator’ an tih ang hi a ni ber mai. Narendra Modi chu AB Vajpayee âi chuan BJP-ah rau rauah a duh rum deuh záwk. A sawrkar chinah chuan BJP notê chi hrang hrang RSS, VHP, Bajrang Dal te chu an rawn pãwng thâr thâr ta mai rêng a. Mi tam takin an chhût dàn chuan Narendra Modi sawrkar chinah India ramah Hindu ni lo sakhaw dang betute, a bîkin Muslim leh Kristian an chêp sâwt hle tih a ni.

BJP tum lian ber chu Hindutva a ni a; chu chu a tãwi zãwngin India ram hi Hindu rama siam a ni ber mai! Political Party ang chuan BJP hi chu a ngâwi thiam a ni maithei; mahse, RSS, VHP, Bajrang Dal-ten ṭan an la zual sauh tih hi chu ‘ka vaibêl’ tih tluka chiang a ni. Hetih lâia Mizorama BJP kan lo din ve ngawt te pawh hi ngaihtuah chian a ngâi hle. Chhim lama political opportunist-ho, BJP-a an inlet pukte pawh saw politics hmuihmer duh vàng a ni ber ang. Mizoram sawrkar laka vuivàina an neih vàng a ni tel thei bawk ang.

Thil dang pakhat, hmâna ka rawn ziak zauh tawh, phâi lamah political party thar, sawrkarna siam, hna thawk ṭha fû a awm avànga Mizorama chutiang party hming pûa lo indin ve ngawt kan chîng hi politics-a kan lêlohna thûkzia tilangtu pakhat a ni. Hmânah Janata Party an din tawh a, tûnah chuan a ṭiavài zo tawh. Phâi lamah BJP an chak avànga Mizorama BJP lo din ve ngawt hi a ṭûl ber lo ang bawkin Delhi-ah AAP-in sawrkar ṭha tak a siam theih avànga Mizorama AAP lo din ve ngawt hian awmzia a nei vak lo.

Ram siam ṭhatna chu political party hmingah ni loin a mihringah a innghat záwk a ni. Mihringin an zir loh chuan party hming chu rangkachak tui luan pawh ni se, ramin hmâ a sâwn chuang lo ang! Kum 2005 aṭanga Bihar hmasâwnna khu ‘JDU’ hming vàng ni loin a mihring Nitish Kumar-a vàng a ni a; chutiang bawkin Tripura hmasâwnna kha CPM hming vàng ni loin Manik Sarkar-a vàng a ni. Shakespeare-a’n, “Rose pangpâr hi hming dang vuah ta ila, a màwina leh rimtuina a danglam chuang dâwn em ni” a tih ang deuhin mihring pângngâi tû tûten emaw party hming thar invuahin ding mah se, an zia a dang chuang dâwn em ni?

Mizoram hian party tam tak a mamawh lo. Hna thawk thei leh thawk thiam mihring kan mamawh ber! Hna thawk thiam lo leh thawk ṭha thei lo, sum siam thiam, mahni pum puarna ngawt zawng thiam, ‘titi government’ ringawt din ang chî chu hnãwl ngam ila. Political speech mâwi, lêm ang der thiam, rangkachak tuia luan kan kham tawh; chutiang chu ‘video clip’ theh darh a tam lutuk tawh a, a hnêin kan hnê tawh záwk! Hna thawha DISTINCTION SAWRKAR neih kan chák tawh tak zet a; thil sawi rawtui thiam, ‘titi government’ chu kan chhang kham tawh a nih hi!

Tûnlâi India ram dinhmun hi bih chian chuan ‘dictator’ hnuaia awm ang kan ni ber mai. Modi dictator hnuaiah kan kûn a, amah tak hi chu phusa lo angin a lang thiam hle; a hnuaia mite erawh chu a ni tèlin an thãwm a na tial tial thung si. Kashmir an sawisak dàn ngaihtuah hian tih hreh an nei lo tih a lang chiang hle. Mizoram leh Nagaland dinhmun, ‘special’ tak anga insawi ṭhin pawh hi ni khat thil thûa sawh sawn dâwrh theih kan ni lo ang tih tu nge sawi thei? Nagaland âi chuan keini phei chu min zuam záwkin a rinawm lehnghâl!

Modi-a sawrkarin Delhi AAP sawrkar a beih dànte khu a makin a rápthlák záwk a ni. Central sawrkar áiawh Lârsâp (LG) hmangin theih tâwpin hna thawk ṭha thei loa siam an tum a; AAP sawrkar khu a khawngaihthlák tak zet a ni. Tûnah phei chuan Enforcement Directorate (ED) hmangin Minister ṭhenkhat chungah an ṭuan ṭan a, jail rûn thim pawh an zût ṭan! Kejriwal-a tak khu hlin an chák; mahse, ani khu a ã lêm lo a, ‘portfolio’ pakhat mah chelh a nei lo hlauh a; an la hlîng thei lo mai chauh a ni.

Hmân ni lawka Mahasrastra sawrkar paih thlák a nih dàn te kha fin kherek thil tih vek a ni. Shive Sena MLA 50 rual zet Guwahati-a The Radisson Blu Hotel-a an rawn tawm bo daihte kha thil mak a tling; an sênso kha a nêp lo teh asin. Room man chêng nuai 56, an ei leh in man ni khatah chêng nuai 5, ni 7 an chàm chhûnga an sènso chêng vaibélchhe 1.12 a ni hem mai! Sate pakhat paih thlák nána sènso chauh a nih chu! Khatiang khân Bihar-ah tih an tum deuh a, Nitish Kumar-an a lo man thiam a, BJP a thing thla ta hlauh a, RJD leh Comgress nèn sawrkar an siam ta daih a nih khu.

Tûnlâi hian All India Services leh Central Services-a Mizo luh tam dàn tùr kan buaipui hle a. Chutih lái chuan Modi-a sawrkarin All India Services mi, a bîkin IAS-te a chin vêl dàn hi a makin a rápthlák záwk hial. West Bengal Chief Secretary hlui, Alapan Bandyopadhyay, a hna aṭanga a bàn tawh hnû pawha an ûm zui dàn te hi a tenawm lutuk. Aizâwl DC hlui Kannan Gopinathan, India sawr­karin Kashmir chungchánga a tih dàn chu a ngaih dàn a nih loh avànga IAS aṭanga bâng ta an chin zui dàn te pawh hi sawiin a siak lo. Aizawl DC hlui bawk, Bihari tlangvâl fel tak, Rajendra Kumar IAS senior, an suspend reng mai te khu mak tak a ni!

Central sawrkarah IAS chan ngei ngei tùra ngaih hna lian ṭhenkhatah IAS dah duh loin Service danga mite an dah lui ta hial mai. Chu chang a ni lo, Central Secretariat-a IAS leh Central Services hna chelh tùr, Deputy Secretary, Director leh Joint Secretary level-ah chuan pâwn lam mi dah dàn tùr an ngaihtuahin ‘lateral entry’ an siam a. February & March 2021 khân UPSC chuan ‘lateral entry’ atâna dîlna a hmuh chu Joint Secretary-ah 295, Director-ah 1247, Deputy Secretary-ah 489 a ni. An duh ang mi an hmu thei chuang lo; an lák chhun ṭhenkhat pawh rei lo tê-ah an bâng leh nual tawh!

Hetiang kan sawi avàng hian IAS, IPS leh Central Services-a luh hlauh phah nân hman tùr erawh chu a ni chuang lo. Modi hi kumkhuain a sawrkar dáwn bîk lo, eng tikah emaw chuan a hun tàwp a la tawng ve ang a; chutih hunah chuan All India Services leh Central Services pawhin zahawmna leh hlutna a neih ṭhin kha tundin leh a ni ang.

Hmân ni lawk khân bawlhhlawh paihtu pakhat bawlhhlawh bâwmah Modi thlalák a lo tel palh hlauh mai a; bawlhhlawh paihtu kha an man ta hial emaw ni? India ram zauah hian ‘FIR’ hi a lênin a lêng chum chum a ni ber e! Mizoram pawh a bang chuang lo a ni lo’m ni? Kumina taka Indian National Flag in tinin lei tùra ngenna tlângâu âw kan han hre ta mai te hi eng nge a chhan ni ang? Phái lamah pawh ration láknaah Rs 20-in an leitîr hlawm a ni àwm e. Sawi a hlawh hle! Indian National Flag hi kan ngâi sâng tùr chu a ni ngei mai; in tina zâr tùra kan infuih thar ta thut hian tum rûk dang a nei ang em?

Mizoramah pawh hi mi tlêm tê dictator-na hnuaia kûn ang mai kan ni lo mâw? An tih dik lohah pawha sawisèl sáwt miah lo, an hna thawh sawisêltu officer sawntîr lawng lawng thei, rorèlna court-ah ni se, thiam chang zar zar thei, insiam ṭhat tumna nei miah lo ‘dictator’ hnuaiah kan kûn a ni ber lo maw? Phùl lem phah kan uar ang bawka politician lem chan thiam kan ngah tual tual! Tûte nge tûn sawrkar hnuaiah hian tlatlum a, tûte nge lâng tih chu tlân paha chhiar theih khawpa chianga ziah ang a ni. Chutih lâi chuan sawrkara tel zawng zawng hi an ṭha lo vek tihna erawh chu a ni lo.

Sawrkar officer, mi dik tak tân chuan Mizoram sawrkar hnuaia hna thawh chu a hrehawm ngawt ang. State dang cadre IAS lák luhte hi mi dik tak an nih chuan Mizoram sawrkar hnuaia thawh chu hrehawm an ti ngawt ang. Chief Secretary nih te hlei hlei hi a hrehawm lehzual ang! Chief Secretary chan ngei ngei tùra ngaih, Cabinet chang loa tûna CS an siam a, IAS-a kài sàntîr, junior tak an chantîr te hi thil mak a tling! A titute erawh chuan mak an ti si lo ang! Officer-te hi thil dik lo tih an hriat chian ngei pawh tihluihtîr an nih fo a rinawm. Chutianga Minister-in an tihluihtîr theih loh hmabák lah chu sawn nawl nawl a ni mai ang. Haryana-a IAS officer pakhat, Ashok Khemka, kum 28 chhûnga vawi 53 sawn hlawh tawh ang nih ngam loh chuan pûte hnêna, “Achha Hajur!” tih mai loh chu thlan tùr dang a awm lo ang.

Sawrkar officer rual hi dikna ṭanin ṭangrual thei se kan va ti tak êm! Mahse, anniho pawh hi an thluaka sum lût laklawh tawh an tam hmèl viau si! Hmân ni-a officer rinawm tak pakhat thusawi ka hriat chu, “Officer-ho hi dikna ṭanin ṭangrual ila chu, politician-ho thil tih dik loh hi chu kan dang thei ang,” a tih kha a ni. Chutiang officer rual chu hmuh kan chák mang e! Tlumtêa thlîr takin kan thlîr reng e.

Mizorama ‘dictator’ rorèlna siamtu lian ber chu ‘tangka sum ngainatna’ hi a ni. ‘Thluaka sum lût chu tihdam theih loh’ tih kha a lo dik hle a ni ang, Mizo zînga thluaka sum lût tawhte hi chu tihdam rual an ni tawh lo. Sum ngawl an vei tawh a; sum ngainatnain a bual ã zo tawh a; sum bák ngaihtuah an nei lo a ni ber. ‘Tuikuk Pathian siam theih loh’ an tih dinhmuna ding ang an ni; Pathian thû tlawr takin sawi ṭhin mah se, sum duh avànga mi bumna thang mai a ni!

A nihna takah chuan mi tlêm tê dictator hnuaia kan awm mêk pawh hi ‘sum dictator’ hnuaia awm vàng a ni ber. Thluaka sum lût tawhho chu tûnah hian a tlatlum ber ber an ni a; sàwr theih mai tùr khawpin an puar tawh a, ‘lian tual tual’ an ni ringawt mai! Tute emaw tâna hming chhiat hlenna khawp an tawn pawhin an sum vàng ni maw, ‘pip e, pup e’ ti-a kawh zui an hlawh ve chuang lêm lo! A langsàr sàrah an ṭang ta záwk emaw tih tùr a ni!

Hêng zawng zawng hi eng vànga lo awm nge kan tih chuan mipui thiam loh a ni thui hle. Mipui hian dikna kan ngái sáng lo a, eng kim mai hi sumin kan teh a, ngaih hlut tùr dik ka ngái hlu lo a, sum kan ngái hlu ber a. Mipui hi sum dictator hnuaiah kan kûn laklawh tawh a, kan tãl chhuak thei lo a ni ta ber. Political Party lahin sum tawktarhin inthlanna an hmachhawn a; an manifesto inziah màwi siakte chu sum tawktarhna bû a ni.

Chiahpuam, khehpuam, lei puam, compensation puam, kuhva phurh puam bâwiha tâng tawh kan ni a. Tûna Kolasib aṭanga Sairâng inkâr National Highway kalna tùr fel hlei thei lo pawh hi compensation tihpuam tum vàng a lo ni! Mi tlêm tê dictator-ten kawng kaltîr duhna an nei tlat a; a puam tam tùr an hisâp thiam hle a ni àwm e! Kawng sialtu tùr NHIDCL nèn an ngaih dàn a inhmu lo an ti! Sum dictator hnuaia kùn hi chhuah nachâng kan hriat loh chhûng chuan sum hmachhuantu political dictator hnuaiah kan kûn reng ang. Mipui kan insiam ṭhat a ngâi ta ber a nih chu!