Rinna leh ngaihtuahna fim (Reason and faith)

Rinfela Zadeng


Philosophy zirna huang pakhat Fideism-ah chuan rinna ‘faith’ leh ngaihtuahna fim ‘reason’ hi kal kawp thei miah loa ngaih a ni a. Chutih rual chuan Pathian thu thiam theologian-te zingah rinna leh ngaihtuahna fim kal kawp theihzia leh a ṭangkainate sawi chhuaktu mi tam tak an awm a. Chung zingah chuan CS Lewis te, Augustine te, Thomas Aquinas te hi a langsar zual an ni awm e. Alvin Palntinga te pawh khan rinna leh ngaihtuahna fim kal kawp theih dante pawh kha an lo chai viau tawh a nih kha.



Fideism zirtirna


Fideism chuan kan rinna ‘faith’ hi Pathian a awm tih hriat chianna leh mimal inpekna aṭanga lo awm leh din a ni a. Chuvangin, kan sakhaw rinna hi kan mita kan hmuh theih a ni lo a, mihring ngaihtuah thiam theih phak piah lam thil a ni. Chhandama kan awmnate hi mihring rilru ngaihtuahna (rational thinking) leh science thiamna hmanga chhui chhuah rual a ni hek lo. Sualin mihring rilru leh ngaihtuahna hi a tibuai tawh a, chuvangin rintlak a ni tawh lo. Bible-a kan hmuh thutak (truth) hi ring mai tur kan ni, tih lam hawiin a zirtir a ni.



Soren Kierkargaard


Danish philospoher khan rinna hi Pathian a awm tih hriatna leh mimal inpekna a nih avangin ngaihtuah (reason) nen hian an inhmu rem thei lo a ni tiin a sawi ṭhin a. Hetiang hian hmun thumah a ṭhen a:



Approximation Argument: Pathian hi a awm ngei a ni tih kan ngaihtuahna ringawt hian a fiah zo lo a, mihring ngaihtuahnaah hian dik lo a awm tawh avangin Pathian a awm tih kan hriatna pawh a ni lo zawngin kan sawi bo daih zel a. Chuvangin, hriatna dik chu rinnah a awm a, kan ngaihtuahna ringawt hian a hmu thiam thei lo.



Post Ponoment Argument: Ngaihdan kan neih hmasak kha kan ngaihdan hnuhnung zawk, a thar zawk hmangin kan thlak danglam zel thei a. Science thiamna hmanga finfiah phak loh rinna hi kan thlang mai tur a ni. Kan ngaihtuahna hmang hian Pathian hi hre thei ni ila, Pathian kan rinna hian awmzia a nei lo ang a, Pathian rin pawh a ṭul dawn lo a ni.



Passion Argument: Kan hriatna hian tawp chin a nei a, thutawp kan siamnaah hian rin thu a tel lo thei lo. Chuvangin, mimal inpekna hi a pawimawh em em a, rinna hian hriatna zawng zawng khumin kan rinna nen min suih zawm tlat a ni.



CS Lewis


Pathian awm ring lo, a hnuah Kristian lo ni ta CS Lewis chuan hetiang hian rinna leh ngaihtuahna fim hi a sawi ve bawk a.



Common ground of Christianity: Kristian zawng zawngte rinna bulpui, mere christianity a awm tih a sawi a; chu chu ngaituahna fim (reason) hmanga pawm theih a ni a, Kristian rinna lungphum a ni nghal bawk.



Rational basis: Kristiante rinna chu rinna mitdel, ngaihtuahna leh phurna (emotion) mai maia innghat a ni lo a, ngaihtuahna fim tak hmanga innghat a nih thu a sawi. Chhia leh ṭha kan hriatna (moral law) te, Chanchin Ṭha bu palite chu ngaihtuahna fim tak hmangin kan zir a, kan hrethiam a ni.



Role of reason: Thlarau lam nuna thu dikte ngun taka lo dawnsawna lo hriat thiam theih a ni a, chumi atan chuan ngaihtuahna fim kan hmang a. Kan ngaihtuahna fim chuan thil dik leh dik lo thliar hrang tur te, khawvel nihphung leh khuarel awm dan hrethiam thei tur te, kan tawnhriatte hmanga khawvel kan hmachhawn dan tur leh kan thlir dan turte min hrilh a ni.



Super natural element: CS Lewis hian ngaihthuahna fim a dah san em em rual hian Kristian sakhaw chhunga thil mak tam tak, Isua thihna leh thawh lehna ang chite kha pawmin, chu chu mihringte hriatthiamna paih lam thil a ni a, kan rinna a ngaih thu a sawi bawk.



Rinna leh ngaihtuahna fim hi a inkalh lo a, a intifamkim tawn zawk niin CS Lewis hi chuan a ngai. Pathian chungchang te, Lal Isua chanchinte chu ngaihtuahna fim tak hmanga lo zira lo pawmin, a rintlak a ni tih kha a ngaihdan a ni.



Pathian kan ring nge kan rinna?


Mizote zinga a taka Pathian rinchhan langsar em em, India sorkar pawhin Padma Shri a pek Dr Sangthankima kha Pathian a awm leh awm loh chungchang an zawt a. Ani chuan, Pathian awm ring lote hi chuan an rinna mai mai an ring a, an rinnaah khan Pathian an ring pha lo hrim hrim tih lam hawi khan a sawi. Ani chuan Pathian a rinna leh a ngaihtuahna fim hmang kawpin tun saw a thleng kan ti thei awm e.



Tirhkoh Paula khan rinna hi Kristiante innghahna laipui ber a ni tih a sawi rual khan ngaihtuahna fim kha a hnâwl miah lo tih Grik leh Rom mite nena an inhnialnaah khan a sawi lang a nih kha (Tirh 17:16-34). Kan chhia leh ṭha hriatna thiang tak hmanga thu tak, chanchin ṭha, Lal Isua, Pathian kha ring tur kan nihzia sawiin mi fing tak takte lakah khan Isua Krista a rinna kha ngaihtuahna fim hmangin a hnial tih kan hmu. Chuvangin, Paula khan a mihring rinna mai ni loin Pathian a rinna kha a nun pumpui innghahna atan a hmang ta vek a, a thihchilh ṭhak tih kan hmu.



Thlarau Thianghlim


John Calvin theology kan en chuan mihring hian keimahniin Pathian kan pawh thei tawh lo a, chuvangin, Isua Krista kaltlangin Pathian khawngaihna vawrtawp a lo lang a. Chumi hmang chuan mihring leh Pathian chu kan lo inzawm leh thei ta a, Isua ringa Pathian hnen thleng tur chuan Thlarau Thianghlim puihna kan mamawh a ni.



Miin Pathian awm a rin loh chhan te, Pathian hnen a thlen loh chhan te, Pathian laka a hel chhante hi a in ang vek lo ang. Mahse, Thlarau Thianghlim puihna leh hriattirna aṭang chuan Pathian chu a fiahin a chiang em em a; ngaihtuahna fim (reason) leh science hmanga a finfiahna ang thoa chiang leh innghahna tlak a nihzia chu kan hmu si a ni. Mi dawihzep, lehkhathiam lo leh Isua phatsantu Petera kha Thlarau Thianghlim a dawn hnuah khan Isua chanchin kha huai takin a tlangaupui a, a thih thlengin chutah chuan a innghat a ni.



Petera kha ngaihtuahna fim hmang thei lo khawpa mi â a nih thu kan hre lo. A zui ṭhin Lal Isua kha a ngaihtuahna fim (reason) hmangin ngun takin a ngaihtuah a. Thlarau Thianghlim puihnain Isua Krista chu a ring zui a. Isua dam lai aiin a thih hnuah Petera hi Isua tan a rinawm zawk fe a, Isua a hriatna (reason) leh a rinna (faith) kha a thihpui hmak a nih kha.



Chuvangin, Kristian kan nihna te, Pathian kan rinnate hi kan mâwl vang emaw, kan thluak min sûksak vang emaw, kan nu leh pate min hrilh zel vang emaw, kan hlauh vang emaw, lawmman kan dawn duh hrim hrim emaw vanga ring kan ni lo. Chutiang hmanga ring an lo awm a nih chuan an daih rei chuang lo ang.



Kan chhia leh ṭha hriatna, kan ngaihtuahna fim tak hmangin Pathian kan hria a, chu chu kan rinna hmangin Pathianah chuan kan innghat a ni. Miin mi â, thil ṭul loa buai, a tak ni lo ring, innghahna tlak loha innghat, adt. tiin min dîpdâl hi tum mah se, vawiin thlengin kan la ral lo. Kan rin Pathian hi a rintlak lohna leh thil kawrawng leh innghahna nei loa innghat kan nih lohzia hi Pathian ring nasa apiangte nunah a lang a; a nung a, a nung reng dawn a ni. 

Previous Post Next Post

Contact Form