Vanram kai lohna tur em emni pha lo

Vanram kai lohna tur em emni pha lo
(Crisis of morality in the Mizo Christian Society)
 
                                                                                                     Lallianchhunga, Mizoram University

 Kohhran pakhat a an hotu pakhat chu Sorkar hnathawk a ni chungin Office tan hunah a thawhna office a thleng thei ngai reng reng lo. A lawina kohhranah mi pawimawh a ni a, chu kohhran chu vengchhungah chuan pawl dangte aia member an tam berna a nih avangin chuta kohhran hotu nithei chu khawtlangah ngaih pawimawh loh a hlawh ngai lovang. Mahse, a hlawh hmuhna zawk leh a nupui fanau a chawm theihna zawk Sorkar hna chu thlatin hlawk lak nan bak a hmang lo, chu ai chuan kohhran hotu nih kha ‘Vanram’ kaina tur ‘step’ ni zawkin a hre miau a, chu chu mipui nawlpui pawhin kan hriat dan a ni ngei ang.

Kohhran rawngbawltu pakhat pawh zu leina card nei chuang loin thiante nena chaw an eikhawmin ‘Beer’ a lem ve duh tho.Sorkar dan MLPC Act, 2014 atang chuan chu pa chu Dan bawhchhia, man a nih chuan dan ang a hrem theih a ni. Mahse, a lawina kohhran chuan chungte lek lek chu eng atan mah a ngai lovang, zu leina card a neih loh phawt a hnu. He leia Pathian aiawhtu ber nia kan hriat kohhran berin zu leina card nei chu ‘rawngbawltu atana ruat loh tur’ tih thu a bawh zui dan atang hi chuan Vanram kai leh kai loh tur ramri chu zu leina card neih leh neih loh inkar a ni ta ber a, Sorkar dan zawm leh zawm loh ngam hmangin vanram kai leh kai lo tur kan thliar tan chu a ni ber e; heta a ding chang tur zawk, vanram kai tura mipui rin kai chu Sorkar Dan bawhchhe chunga ‘Beer’ in zeuh zeuh paha kohhran rawngbawltu a tang khi a ni ngei ang.

Inkhawm kal mek leh haw lamin Motor an hlau lo ber an lo tih thin angin kohhran a nihna pawimawh nei mi thenkhat hi chuan Sorkar hi an hlau lo khawp mai. Kawngpui dunga In an sak pawhin vantlang kawngpui te chu an zah teuh lo. Kohhran hmanga khawtlanga dinhmun pawimawh (Social Status) nei tum reng reng ho hi an thawhna Sorkar Department-ah eng ang taka hna thiam leh Sorkar tana thahnemngai ni ang maw!

Heng entirna kan sawite hi tumah kan tih chhan lo; mahse, hetiang mi hi kan Mizo Kristian Society-ah hian an inphum nghet hle a, chu chuan kan ngaihhlut zawng(Value System) thlengin that lam aiin chhiat lam a pan dawn tih entirna tura bawlhhlawh bawma bawlhhlawh thenkhat kan rawn chhawp chhuak ve lek chauh a ni zawk.Heng bawlhhlawhte hi lo kai ve pawh ni ila kan Society hian vanram kai loh phahna tur ‘sual’ an gem em chuan a pawm lo tih a chiang viau a ni lawm ni..Mahni hna a rinawm tura infuih aiin zu card nei lo tura mipui fuihna hi kan lawina kohhran-ah chuan kan hre zing zawk hial a sin.
Eng Society pawh hi mipui tam zawk awmna pawl duh dan anga a kal chang a awm thin, chu pawl ngaihhlut zawng (Value system) ang ang chu Society pawhin a chhawm tel zel bawk. Entirnan, Mizoram a kohhran pawl member tlemna inkhawmpui thuchhuak aiin Synod Inkhawmpui thuchhuak chuan Sorkar leh Mipui a nghawng na zawk thin ang hian. Tichuan, mipui tam ber awmna pawl hotu enge maw zat, mahni hlawhlakna Sorkar hna aia kohhran a rinawm zawk te chuan thup an duh ber thup turin pawn lang takin zu leina card neih leh neih loh chu sual leh sual lo tehna, vanram kai tur leh kai lo tur tehna hmanrua atan khawng takin an rawn lek ta a ni ber lo’m ni le?

Mizoram Presby. Kohhran Synod Inkhawmpui vawi-92 na chuan Agenda No. 13 – “Zu zawrh phalna leh zu lei phalna neite chu Kohhran rawngbawlnaah hman loh ni rawh se” (Source: Synod InkhawmpuiVawi 92-na Minute) tih chu lungrual takin a pawm a. Mahse, hun a lo kal a, Synod ber hi a kal fir tawk ngam leh si lo nge hemi chungchang ZALEN Issue No.04 January 31, 2016 (Pathianni) a kan hmuh chu a thu a lo nem ta hle thung. Heta kan hmuh ang hi chuan ‘rawngbawltu langsar a hman loh’ tih chungchang a lo ni ta thung a, Synod InkhawmpuiVawi 92-na Minute bu a inziak dan nen a inang ta lo hle; ZALEN palai zawhna chhangtu Synod Executive Secretary pakhat chuan ‘rawngbawlna langsar zingah “Thuhrilhtu, Nilai Zan Thupui hawngtu, tantu, khuang vawtu te a huam’ niin a sawi; ZALEN a kan hmuh leh pakhat chu kohhran rawngbawltu zingah zu card nei leh nei lo zawn chhuah kher an tum loh thu hi a ni. Inkhawmpui thu pawm (passed) bawhzui hlawh lo ber a nih mai hmel.

‘John Calvin-a zirtirna pawmtu mipui tamna ram chu ram hmasawn an ni zel’ thu lawm taka pawmtu, mahse John Calvin-a’n ram hmasawnna tura a ngaihhlut zawng a sawi inzirtir leh mumal si lo kohhran kan ni.Zu ringawt sual langsar bera lantir tum kohhran hian ram hmasawn loh chhan heng hlemhletna, sum ngainatna etc te hi thawhlawm a lut tha lo ang tih a hlauh vangin langsar takin a do ngam lo tihna a ni mai lo maw? Vanram kan sawi uar hle a, Lal Isua chhandamna hmanga kai tur kan nih thu te; mahse, sual tinreng bul sum leh pai ngaina tu, mahni hnaa rinawm lo, a hun a mahni office thleng ngai lo, zawmthaw taka sorkar hnathawk thin te hian vanram kan kai bik dawn tihna em ni le?

Kohhranin zu zawrh phalna a hua tih hriat avanga Mizoram Excise & Narcotics Deptt in langtlang (transparent) taka MLPC Act,2014 hnuaia thil an kalpui ngam tak loh chhan pawh hi ngaihtuah tham a tling. Langtlang Sorkar (Transparent Gov’t) din chu Liberation Theology tuipuitu kohhran chuan a duh awm tak a nih laiin kohhran hmaizah vang a ni ngei ang Mizoram Excise & Narcotics Deptt hian MLPC Act,2014 hnuaiah chuan thup theih zawng zawng thup a tum mek. Zu card siam zat leh chu ta tanga Sorkar a sum lut zat a hriat theih tawh lova (Deptt lamin a puangzar a nih loh chuan), Zu atanga chhiah (revenue) lut zat pawh RTI Act,2005 hmangin hriat theih a ni tawh hek lo, Mizoram a zu phurh luh zat leh Warehouse atanga phurh chhuah zat pawh a hriat theih hek loh. Tualchhung kohhran pawhin an rawngbawltu zingah Zu leina card nei hriat tum dawn mahse a hriat theih tawh loh bawk. Hetiang thil inthup tamna hmunah hian ‘hlemhletna’ (Corruption) in bu a khuar vat thin tih kohhran hian a hriat a tul.

Zu kan huat em avangin kohhran hruaitu thenkhat chuan a huho a tharum thawhna (Mob Violence) kan sawi mawi ta hial a ni awm e. Hmanlai atanga Mizo khawtlang nuna a huho a tharum thawhna tur chi chu ramri kham sa fel tak a awm; vantlang tana mi hnawksak, lal meuh pawhin a zilh harh zawh loh te leh nunau ti thlaba rzawng a che thin te khan vantlang kut an tuar thin. Tunlai hunah pawh ‘Mizo Hnam Dan, 2005‘ Chang 133 chuan ‘Vantlang tana hnawksak’ a tih te pawh chiang takin a tarlang a, chungte chu (1) Khawlai a ruih mualpho, (2) Mi tibuai zawnga bengchheng siam, (3) Vantlang leh mimal tana rim chhe siam, (4) Zah pah leh pawisak nei lova khawlai a khawsak, (5) Khawlaia midang pawng vau, leh (6) Vantlang emaw, mimal emaw tana hnawk sak leh huat thlala a awm te a ni. Tunlai hunah chuan hengte hi ‘mob violence’ hmanga chinfel aiin ‘vantlang tana hnawksak’ siamtu te rilru puthmang siam that leh Sorkar dan leh hrai lekkawh hmanga chinfel theih vek a ni.

Kohhran hian sual lang sar tak a Zu a chhuah ang hian Pathian phal loh thil dang pawh sual langsar tak a chhuah tumin hma la se, chu chu mipui hriatah pawh sawi tam ve rawh se, kan ti a niber. Zu kan sawi mawi lova, sawi mawi chi pawh a ni lo; American Brewers Association pawhin a thuchhuah pakhatah chuan, “Zu hian a hranin harsatna a siam lo, rilru tha lo leh mi insum thei lo te hian zu hi an ti hmingchhia a ni” a ti. Chuvangin, in thiam leh thiam loh chu a intu a innghat a nih miau avangin a that lohna inzirtir hi ‘Anti-tobacco Campaign’ (Zuk leh Hmuam Do-na) an kalpui ang hial a neih chi zawk a ni e.

No comments