Thalaite leh ruihhlo

Dr. T.C. Hmingthangi

Ruihhlo kan tih mai Drugs (Damdawi – danin a phal loh) Zu, Tobacco leh Kuhva te hi khawvel, vantlang nun dan, sawrkar, mimal leh mihring tungchhova kal nasa taka min tichhetu chu a lo ni. Khawvela mihring hnamtin leh chitin rengte hi, he ruihhlo kan tih atang hian an fihlim bik lo a ni. He ruihhloah hian kan pawisa tam tak, thawmhnaw, ei leh bar, lehkha zirna leh inenkawlna atana kan senso aia tam kan hmangral a ni. Ruihhlo leh a kaihhnawih hnathawhte hian in tin deuh thaw hi Mizoramah pawh hian min fan a. A bawih/sala a man laklawhte tan hian chhuah a harsain, hun a duh rei hle.

WHO hrilhfiahnaah chuan Drugs ngawlvei chu, ‘Mihring taksa emaw rilru emaw, a awm dan phung pangngai bakah damdawi chakna nei, chhung lam atanga tihluihna rawn irh chhuak, damdawi leh a hnathawh avanga a hmun leh hun pawh thlu lova a tel lova awm theih lohna hi a ni. Drugs ngawlvei chuan a tirah Drugs ngawlvei tumin a ti lova; thlamuanna, hlimna, nawmchenna leh lungawina atana a tih kha, amah thununtu, a pu a lo ni ta zawk a ni.

Engte ruihhlo hrang hrangte chu – Tunlai rilru natna tam ber chu ruihhlo ngawlvei vang a ni. Ruihhlo hrang hrangte chu –
(i) Zu РZu hian kan nuna thil tha kan dawn turte zawng zawng min ch̢ntir a, natna hrang hrang min thlen bawk thin. Entirnan РNeuritis (thazam natna chi khat) Thinro; ke vung, Pumpuar, Thi-a luak leh nikhawhrelo va tluk leh thihna thlen theitu a ni. He mi mai bakah hian zu ngawlvei chu mi pangngaiah chhiar an ni lo va, hnam fing zawk
sap ho chuan mi chanve (half man) an ti thin. Shakespear-a pawhin zu that lohna a sawinaah chuan, ‘Aw Pathian! Patling hian a thluak ruk sak turin an kaah, engtinnge an hmelmapa (ZU) hi an dah theih’, a ti hial a ni.
(ii) Zuk leh hmuam – Central Health Bureou ho chuan kumtinin mihring maktaduaihnih vel suat ziahtuah an ngai a ni. India ramah chauh pawh mi nuai sawm aia tlem lo nunna a la thin. Natna a ken tlangpui deuhte chu – Cancer chi hrang hrang bakah – Heart atack, thisen tlakchham vanga tisa thi, tisa tawih leh rona. Tin, kan sawi hmaih theih hauh lo tur chu hetiang zuk leh hmuam ngai hote hi 50% an pa thei lo a ni.
(iii) Drugs – Damdawi hmang dik lo, a ngawlveite leh nawhchizuar 40-50% te hian HIV natna an pai ni-a hriat a ni. Tunlaiah nunna tam tak kan channa chhan hi damdawi hman dik loh vang a ni tlangpui. Tun dinhmmunah Indonaa thi aiin Drugs vanga thi an tam zawk!

Engvangin nge ruihhlo kan hman dik loh – Ruihhlo hi a hlauhawm hle si chuan engvangin nge kan la hman fo? A chhan langsar zualte:-
a) Tihchhin ve chakna – Tleirawl leh rawlthar nun hian thil tihchhin chakna a keng tel a. Chu chuan thilthalo tihchhin chaknaah a hruai thin. Thalai leh puitling pawh he thangah hian an awk fo.
b) Rualpawl nan – Thalai/ Tleirawl nih lai hian thiante tih ang tih ve duhna kan nei a, thian kawm an pawimawh hle. Thil tha lo ti thin thian nei chuan thil tha lo tih kha rualpawl nan a ngai mai thin.
c) Chhungkaw buai kehchhia – Naupang tan chuan chhungkua hi an khawvel laimu a ni a, chhungkua a lo keh chhiat tawh chuan engkim a buai tawh thin. Nu leh pa ruihhloa inhmangte hian inthen an awlsamin, an fa fahrah naupangte tan chuan Ruihhlo khawvela tlukluh a awl bik hle.
d) Mahni inngaihhniam – Chhan hrang hrang avanga mahni inngaihhniamna hi mihringah a awm fo a, chu chuan ruihhlo hman dik lohnaah min hruailut thin.
e) Nun dan phungina a ken ve hrim hrim – Mihring thinlung hi sual lam awn tlat a ni a, chhungkaw pangai tak atang pawhin ruihhlo hmang dik lo a awm theih.

Engtinnge Ruihhlo atang chuan kan fihlim theih ang – Ruihhlo atanga chhuah dan tha ber leh hmasa ber chu khawih reng reng loh hi a ni. Nova ngei pawh kha ruihhlo avangin a mualpho a nih kha. Ruihhlo hian kan nuna thil tha kan dawn tur zawng zawng min chan tir a ni. Mi zawng zawng hian a tlangpuiin nu leh pa thu aiin thiante thu kan awih a, chuvangin ruihhlo bawih atanga chhuak tur chuan thiantha an pawimawh hle. Thian tha, Pathian tih mi zawng rawh.

Thufingte 23:19 – 21; 29-35-ah chuan Zu ruih chingte dinhmun chiang takin a rawn tarlang a ni. Ruihhlo hian Thlarau lamah pawh Pathian nen inpawlna min neih tir thei lo a ni. Kan Taksa hi Pathian In a nih avangin Pathian chawimawi hi kan tihtur a ni a; ‘Tu pawhin Pathian In chu a tihkhaw loh chuan chu mi chu Pathianin a tikhaw lo ang, Pathian In chu a thianghlim si a, chu in chu nangmahni in ni e’, (I Korinth 6:19-20, 3:17)

Zu leh Drugs ngawlvei lote pawh hian ngun taka kan inbihchian chuan engemaw ber ngawlvei kan nei a ni. Entirnan – Ei tam lutuk, Bazar ngawl, hnathawh luat, pawisa khelh, sakhaw mi ngawl vei etc.

Engpawh chu ni se kan ngawlvei theuh atang hian chhuah a lo ngai ta a ni. Keimahniah chhuahna tur kawng beisei tur a awm lo tih hi pawm ngam ila, Rom 7-ah chuan, ‘Thiltha tih duhna chu keimahniah a awm na a, thiltha tihna erawh chu a awm si lo’. Tanpuitu Lal Isuaah chuan chhuahin kan awm tih Rom 8:1-2 ah kan hmu a ni. Mahni inenfiah ngam a tul hle a, kan tih dik lo leh kan sualte avangin ngaihdam dil ila, Pathian chu kan sualte ngaidam tur leh kan fel lohna zawng zawng tlengfai turin amah chu a rinawmin a fel a ni.

Kan nun Pathian hnenah inhlan thar leh ila, kan nunah Lal Isua lalber turin sawm ila, tupawh ka hnena lo kal chu ka hnawtchhuak tawp lo ang tih a ni si a. Pathian Thlarau hnathawhah innghat  ila, tichuan mithar, thinlung thar pek kan ni ang. Thlarau nunah puitlinna lam panin inbuaitsaih ila, Pathian mi chu hna tha tinreng thawk tura kim taka inthuamin, a famkim theih nan. Mihring nuna kan mawhphurhna leh kan tih ve tur kan hriat leh kan zawm a pawimawh hle. Ephesi 4:25-32.

Ngawlvei nun hian mite tanpuitu nih chu sawi loh, harsatna siamtu an ni zawk a. Pathianin min siam chhan erawh chu midangte tana malsawmna ni tura tanpuitu nih hi a ni. A tawp ber atan chuan ruihhlo avanga nun hlimna kan neihte chu rei lote atan mai a ni a, Pathian atanga nun hlimna kan neih erawh chu chatuan daih a ni. Pathian thu zawm Thuhriltu thu hi ‘Thalaite u, in thatlai chen ula, in la naupan viau lai hian hlim rawh u… Engmah engto nei suh ula, in pang tinatu awm hek suh se, in thatlai hun a rei dawn lo. I vanglai hian i siamtu hre reng rawh. Pathianin engkim chungah ro a rel dawn;, tih hi hre reng ila; ruihhlo lakah inthiarfihlim ang u