Ralthuam sawngnawi pahnih

Ralthuam sawngnawi pahnih
(Inner Line Regulation leh Trading Regulation)
K.C.Manliana

 Mizoram buai (MNF Insurgency) thim pik atanga kum 1987-a State puitling dinhmuna kan dinchhuah leh hunchhung kha hun thlakhlelhawm loh tak chu a ni awm e. Mahse hei hi erawh kan hria - State hnuaiah chuan Zofate hmasawnna chu a zuanin a zuang kan ti lo thei lo.  Mizote chu hun reilote chhungin kan thang chak em em a, mi hlawhtling tak tak te, incheina leh lirthei tha leh changkang ber ber te, In ropui tak takte nen kan intawksir ta khup mai a nih hi. Chutiang dinhmuna kan din mek lai chuan kan hnam himna kan ralthuam hrawl tak tak pahnihte dinhmun erawh kan ngaihthah ta in, a lo sawngnawi zo ta em ni ang aw, ka ti thin.

Heng kan ralthuam pahnihte hi an lo pianchhuah dan leh an pian ni leh thla pawh inkar hlat tak an ni. A upa zawk ‘The Bengal Eastern Frontier Regulation’ hi kum 1873-a siam, kum 1930 vela Mizote humhimna ralthuam ni tura her danglam, tluk leh tlak fawma la nung der der, Inner Line Regulation kan tih hi a ni. A naupang zawk ‘The Mizoram Trading by Non-Tribals (Regulation) Act, kum 1974-a siam, kum 1975-a dan puitlinga hman, kum 1987-a tuaihnum zui tak loh avanga thisawn ti tih ta kha a ni. He ralthuam sawngnawi pahnihte chungchang hi a lian ber atanga a te ber thleng pawha nghawng thei thil a nih avangin, a chhehvel boruak nena phuar khawmin han khal zui ve hrim hrim ila ka ti a ni.

INNER LINE REGULATION
Bengal chhak lamramri hrula cheng hnam tlemzawkte tana British Sorkarin a lo duan, an hnam ziarang leh sumdawnna thila chimral an nih loh nana siam Inner Line Regulation (BERF, 1873) hi kan ralthuam tiin ka vuah ta mai a ni. British ho khan hmathlir an lo neih thui zia hi chhut tham a tling takzet a, he regulation hi lo siam lo ta se chuan Zofate ngei pawh hi hnamdang (Bengali etc.) tlimpui zingah kan la awm ve pheuh pheuh a nih chuan a lawmawm lam a nih ka ring.

A tirin Inner Line Regulation hi Mizote’n Mingo ho ram luah (British Subject) chhung kan luh mai mai lohnan leh, kan luh pawha chhan leh vang leh phalna tel chauha kan luh theihnana duan a ni. Kum 1930 August ni 28 khan he regulation hi her danglam niin, phai lama hnam lian zawk leh tam zawkte Mizorama a pawng a taka an luh lohnan leh dan mumal neia an rawn chettlat theih chauhnan siam that a ni. Inner Line permit/Pass neilo hnamdang te’n Mizoram an lo lut ngawt thei lova, Sorkar hnathawkte emaw, special permit nei te an nih ngawt loh phei chuan, Mizoram mi sponsor tu nei lo tan Mizoram lo luh ngawt he Regulation hian a phal lo a ni. Tin, temporary pass/permit ni 7 chhung leh Regular Pass / Permit thla hnih chhung chauh nen Mizoram hi an lo lut thei a, renew leh tur pawhin thla tlemte chauh hun pek an ni. Kan hriat theuh ang khan !

TRADING REGULATION
Mizoram,Union Territorty kan nih lai kum 1974 khan, The Mizoram Trading by Non-Tribals (Regulation) Act, 1974 siam a ni a, he dan hi kum 1975 January ni 2 khan President of India in pawmpuiin, kum 1977 khan ‘The Mizoram Trading by Non- Tribals (Regulation) Rules 1977 (7.5.1977) siam a ni. He dan leh rules hi kum 10 atan chauha siam a ni a, kum 1987 khan a lo thisawn ta a. Mahse kan ram leh hnam veitute’n kaihthawh leh tumin nasa takin an bei a, Political Party zawng zawngte hriatpuiin kum 1998 khan ‘The Mizoram Trading (Regulation) Bill 1998 siamin President of India pawmpuina (Approval) zuk dil a ni a, kum 2001 pawh khan he bill tho hi siam thar leh rawtna a lo awm leh a ni. Mahse he rawtna pahnihte hi chhan hrang hrang avangin a lo hlawhchham ta a, an chhuanlam chu engpawh nise, Trading Regulation kaihthawh leh tumna chu a lo hlawhchham ta zel a, a thi fel tep a, a vei zualte thinlungah lo phei chuan a thi fel thawkhat chu a ni mai e.
   
Constitution of India Article 304-ah chuan Trade, Commerce etc.-a state in restriction, public interest atana a siam anih chuan, President of India pawmpuina la hmasa lo chuan kha bill/amendment kha  State Legislature-ah pharh theih a ni lo a ti a ni. Chuvang chuan Trading Regulation pawh hian President of India pawmpuina a hmuh theih rih loh avangin a la tawngtawl ta zel rih a. Mahse kan hriat theuh angin Political Party miten thangthat lak tumin inchirhtheh nan Trading Regulation hi an hmang nasa a, tam tak beng pawh engemaw chenah a chhu thlep lek lek tawh a ni. Hetiang hi thil awmdan a nih lai hian Trading Regulation felfai neilo chuan kan hmabak a eng thui lo em em a,Materialism khawvel lo thang chho zelah hian pressure na deuh tak nen Trading Regulation felfai sualchhuak tura mawngvawmba ang hlauha kan phet erawh a tul niin a lang.

RAM LEH HNAM TANA AN PAWIMAWHNA
Inner Line Regulation leh Trading Regulation hi thil hrang daih, inzawm tlat angte pawhin a sawi theih awm e.  Inner Line Regulation chuan Indigeneous inhabitants lo zawng zawng tan permit a phut a, hnathawk tur an nih pawhin an thawh tur a zira khuahkhirhna a phut a ni.Tin, Trading Regulation chuan Mizoram chhunga sumdawnna Licence neih theih dante,Account renew dante, dan bawhchhe tute chunga dan  lek dan tur leh khuahkhirhna  dan siam danhmang turte a hawi a ni.   

Ram zimteah hnam tlemte kan chenga, humhalh bik leh cheibawl bik kan nih loh chuan mahni maia dingchhuak tur chuan chakna kan nei hauh lo. Inner Line Regulation avang hian kan ram hi tun thleng hi chuan a la ‘Isolate’ tha thawkhat hle a ni. Mizo te hian thil kan chik peih lo em em a, hnamdang vai sponsor tute hian an vai sponsor te awmna chin hre lo leh eng hna nge an thawh a, khawilamah nge an teihawi tih pawh hre lo hi an tam em em tlat a ni. Hei hi dan kalh a ni a, sponsor ve ringawta an mawhphurhna pawh hre chuang silo te hian dan an bawhchhia a ni, tih an hriat a tul.
   
Trading Regulation hi expert committee ten duang thar lehin, tunah hian enge a dinhmun hriat a la ni rih lo. Chutiang chu a dinhmun anih avangin thil hmanhmawh thlak tawpkhawk a ni tih tal hi kan hriat a tul hle. Mizoram chhunga hnamdang sumdawng an pun chak dan han chhut hian Inner Line Regulation chauh hi chuan kan inhunghrang tha viaua alan laiin, kan in veng zo lo tih a chiang ta hle. He Regulation pahnihte tangkawp hmanga kan inven chuan kan ram leh hnam tana chhenfakawm kan thlahte zelah nghawng a neih theih hi kan beisei thei chauh a rinawm.

Harsatna lo thleng mek
Engpawh chu nise la, he thil pahnih hian an kal kawngah harsatna namenlo an tawk ve ve a ni tih kan hria a. ILP chu hnam dangte hian hnawksak an ti em em a, hman  ni lawkah pawh Gauhati High Court-a challenge anih thu pawh kan hriat kha. He Regulation hi India Union hnuaia duan tur chu nise ILP tia kan lam rik fo tur hi a awm hauh lovang.Parliamentary Democracy Ramah kan cheng  a, Party System hi kan kalsan dawn lova , ILP hnawk sak titu em em te kha loh theihlovin kan sangawi zawnpui annih  leh loh theihloh hun a awm a, kan hotute an nih miau chuan a tha e’(Thik he, Saap) kan tih a tul chang a awm thin.Hetiang hi kan nih avangin hnama din chhuah duhna thinlung kan put chhung chuan he thil pahnih hi kan mamawh dawn si a, harsatna pawh kan sut zel ala ngai ngei ang.

Sixth Schedule to the Constitutionn (Amendment ) Act 1988 (67th of 1988) chuan Mizoram leh Tripura State-ah te Non-Tribal bik taka Trading Regulation hrang hrang siam a khap  a. Hei hi a chhan ni alang  chu, Ministry of Social Justice and  Empowerment leh Ministry of Commerce ten Non-Tribal te tan a Regulation hran siam hian Constitutional Right a kalh a, khua leh tuite freedom a bawhchhia niin an  hria a ni.Mahse kan Constiotutional Rights kalh lo zawnga her danglamin chung a sumdawnna kawnga an himna ngaihtuha sak anih loh chuan hnam ralna hi thil thleng thei a ni.Epert Committee-te kutchhuakah erawh chuan he Constitution part hi kalh silo tha tak si an rawn duang turah ngai ila,a nghahhlelawm hle mai.

Thu tlangkawmna :    India ramah Mizo kan awm a, kan vela hnam te nena khai khin phei chuan uihum chauh kan ni a, Sawi uar deuh te phei chuan Mu ar lak a lak  tham chauh kan ni an ti . A dik thui hle awm e, chutih mek laiin kan inhumhimna tur, kan ralthuam neih ve pahnihte chuan mite hnawksak tih an hlawh in ,thiam tak leh fing phakar takin thiah theih dan an dap mek a, Trading Regulation phei chu a thisawn hi a ni deuh ber ta a, a leh pek tur chu Inner Line Regulation hi a ni tawh ngei ang.

Engtinnge kan tih tak ang le, a awlai lovin tih tur a tam hle ang. Engpawh nise Mizote kan inthuruala thukhat vua a kan awm a tul tak zet mai, ‘Dam leh tlangkhatah thih leh ruam khatah,’ tih kan pipute policy kha kan hman a tul ta. Ngaihtuah thui lo leh kan hnam dinhmun tak hre lo te’n ILP te hi Mizote’n kan mamawh tawh lo, inhung bik hi changkan lohna, ti ten thu an chhak chhuak ta fo mai. Hei hi kan hnam tlimpui zinga ngetlung leh tlumpi (Eichhetu sulrul) chu a ni. ILP hi kan la mamawh ngawih ngawih a, Trading Regulation hi kan thinlungah kan la mamawh cheu a ni tih hi kanthinlungah kan tuh nawn leh a tul ta a ni.

Kan hnam ralthuam pahnihte chu a sawngnawi  tan mek a, tluk leh tlak fawma kal ILP hi kan tun din a, Trading Regulation hi kan sual chhuah a tul a ni. He kan hnam himna tur hi kan hmuh loh dawn ai chuan India Union atanga min chhanchhuak theitu tur te kan dap mai a ngai ang , ti hial a pressure kan pek a tul ta niin a lang. India hnuaia fa chuam nihna dinhmun hauh lurh a, zawi zawia zuih ral ai chuan kan hnam himna leh than zel theihna a ‘risk’ kan lak ngam pawh a tul hun a lo la thleng lovang tih hi tunge sawi thei le.

No comments