Kan ram hi kan ram a ni...Aw Zoram

Lalthlamuana Ralte

Inthlan vuakvet lai leh party hminga an inhawrkhawm chang  apianga party pakhatin an sakpui a, an lampui luih luih thin, fam chang ta Lalsangzuali Sailo-in lungkuai taka a sak, 'Aw Zoram i finna leh thiam i thuhruk hi puangchhuak rawh.." tih hla hi a phuahtu C.Laltanpuia kha chuan zalenna sual ban san tawh hnuah hian han sa thei tur an awm tawh loin hre tlat thung.

Hla phuah thiam hmingthang, kum 1997 a chatuan hmun tur pana mual liam ta C.Laltanpuia khan ngaihdan nghet ang reng tak mai a nei reng thin a. Ani kha chuan Mizoram hi hnam dang hnuaia kun reng tur niin a ngai lo a, a phal thei hek lo. Engtikah emaw chuan zalenna famkim nei, a sap tawnga 'independent state' nia a la dinchhuah ngei a beisei tlat thin a. Zalenna suala huaisen taka beitute kha a ngaisang em em thin a, kum 20 hnu a India nena inremna an ziah hnuah pawh khan a la beidawng duh lo cheu a, 'Engtikah emaw chuan kan la chhuak ang' ti a beiseina nung a nei reng chungin a lei kumte a chhiar zo ta ni.

Hnam hla ropui tak mai phuahtu C.Laltanpuia (F) fanu Chuhthangi, Sialsuk chuan a pa ngaihdan leh a rilru put hmang chiangkuang takin amah kawmtu Zozam palaite hnenah a sawi a. Party pakhatin 'Zoram hi Kan Ram a ni' tih hla an ta neih ngawt mai hi a phuahtu leh a chhungte hian pamhmai an lo ti viau mai a. A satu Lalsangzuali Sailo (F) hian a sak dik loh avangin mipui nawlpuiin a dik loin kan hre lehnghal niin a fanu hian a sawi bawk.

A thunawn tlar tawp bera 'Zoram hi kan ram a ni' tih hi a dik lo lai chu a ni a, 'Kan ram hi kan ram a ni' tih zawk tur a lo ni. A phuahtu hian a hla thupuiah pawh he thu bawk - KAN RAM HI KAN RAM A NI tih hi a hmang nghe nghe. Audio cassette a thuntu Lalsangzuali hnenah pawh hian a sak dik loh thu hi an hrilh a, mahse Zualbawihi chuan, "Awi, ka lo sa tawh laklawh si a," ti a chhangin, a inthiam lo viau a ni awm e. Mahse, album a thun ve mi dang an awm bawk si lo nen a dik lo zawkin kan hre ta fur mai a nih hi.

Sialsuk hla phuah thiam Laltanpuia hian Mizo hnam hi a ngaihtuah hle a, nau vei takin a vei thin. Chutihlai tak chuan mi chak leh awihawm tak mai Laldenga a lo chhuak a, a hote nen zalenna thu an tlangaupui tan a, khatih hun laia thalai tam takte ang thoin chu thu chuan a rilru a nghawr nghing nghal a. Zalenna sual tura inpe, hnam pasaltha thih ngam lu pu a ram leh hnam tana pen chhuakte tan leh ram tana inpe thang leh thar lo awm zel turte fuihna tur 'Kan Ram Hi Kan Ram A Ni' tih hla hi a phuah chhuak ta a ni. A fanuin a sawi dan chuan he hla hi kum 1964/65 bawr vela a phuah a ni awm e.

'Vei azawngah ram vei hi a hahthlak ber a, a sawt mawh ber bawk,' an lo tih ang deuhin ram leh hnam zalenna lo thleng tura beiseitu Laltanpuia pawh chuan mumang lamah hial a lo mangphan tawh thin ram-zalen chu a tak ramah chuan a hlat deuh deuh thung si a. Chutih lai mek chuan hriam leka zalenna sualtu MNF chuan India nen inremna siamin a lo beisei em em mahni kutke a din 'Independence' ni loin vaiho hnuaia ram bung pakhat nihna 'State' an rawn hawn zawk ta si a.

Remna leh muanna lo thleng ta lawma mipui an sahawk mup mup lai khan ani chu chhungril lamah a na ngawih ngawih thung. Zalenna suala lokir leh te chungah a lawm lo a ni lo a, beiseina sang tak nen dingdihlipa a lo thlir reng thin chu a thlawn mai a lo chang ta chu na a tih em vang zawk a ni. Zalenna sual hnam pasalthate fuihna leh zalenna sual leh zel turte rilru chawhthawhna hla ropui tak a lo phuah tawh chungchang pawh chu sawiin, 'Heti a nih chuan tunge sa leh ngam tawh ang le?' a tih phah hial a ni.

C. Laltanpuia hian Mizo hnam dinchhuahna tura thil pawimawh ber nia a hriat chu zalenna (independence) hi a ni a, chu ngaihdan chu a thlahthlam ngai lo. A hla pawh hi Mizo tawh phawt chuan sa thei vek mahse zalenna sualtute pual a ni deuh bik. Chuvang chuan india hnuaia state kan han nih takah phei hi chuan sak chi ah pawh a ngai meuh tawh lo hial a ni.

Hemi chungchang hi a fanu Chuhthangi chuan ti hian a sawi a : Independence kha hmu leh ta si loin state ah kan awm leh ta thung si a. Khatih lai khan (Laltanpuia hi) a thinrim ve thin khawp mai. "Engati nge Pu Denga khan 'State te chu dil ngai lo a kan hmuh sa' a ti si a, state-ah chuan kan han awm leh si le? He hla hi hnam independence sualna atan leh hnam te thanharhna atana ka phuah a ni a. Zalenna an sual laia an hla tura ka tih a ni a. A dik tak chuan tunah hi chuan a sak pawh hi an sa phak tawh lo maw le. Independence duh MNF-ho hla a ni a, state atang hi chuan he hla hi chu sak chi a ni lo," a ti thin.

Chutih laiin he hla hi Mizo tawh phawt tana phuah a ni a, party pakhat hla ni loin hnam hla a ni, tih hi amah leh a chhungte ngaihdan a ni. A chang chuan, "Tunah chun kan independence ta lo rau rau a, a duh apiangin sak theih a ni, te pawh a ti thin," tiin a fanu chuan a sawi bawk. Independence hawn loin State rawn hawn mahse engtikah emaw chuan he hnam hian zalenna a la sual chhuah tho a la beisei lui tlat a. Chu zalenna ram chu a lungkham reng a, a mumang lamah te pawh a mangphan fo thin a ni.

Zalenna sualtute khan zalenna ramah chuan hruai lut ta lo mahse hla phuah thiam Tanpuia chuan chu ram ngawt chu a la lungkham cheu a, a thih thlengin a tuipui reng a. |um khat pawh a mitthla a hmuh fo thin a lunglenna ram chu mumangah a hmu a. Chu ram chu a chenna Mizoram atang chuan an lo thlir a. A hmasa berah chuan thawmhnaw tawp tak tak inbelte an lo cheng a. A dawt leha chengte chuan thawmhnaw pangngai tak an ha hlawm a. A pathumna chu hmun hring nuam tak mai hi a ni a, a chengte pawh nalh takin an thuam a, chu ram ngei chu a ni a lungkham ram, Zalenna Ram chu. 

Hla phuah thiam leh zaimi tih takah a mumangah chuan a lungkham ram luah tur chuan hla mawi deuh mai sak hi a lo ngai a. Tawtawrawt ham mai tur pawh a awm sa diam a, sai ipin an lo fun a, chumi awng atang chuan chu ram mawi leh pe un mai chu a han thlir a. Thlen hlan a nghakhlel viau naa, a hla sak tur thluk chu mite chuan an la thiam ve si lo a, mahse mi mawl te te nia an ngaihte erawh chuan an thiam tlat thung a. Mite chuan a thluk chu thiam vek sela chuan chu ramah chuan an lut thei dawn a, mangang tak leh nghakhlel em emin chu hla thluk chu an lo nghak reng a....chutiang vel chuan Zofate zalenna ram chu a mangphan thin a lo ni.

'M.N ka sawi thei lo kan Ram hi kan Ram a ni' han tih hian a phuahtu rilruah chuan awmze thui tak a nei a, sa liam mai mai tan chuan heti laia 'M.N' han tih ngawt pawh hi bo map na tham a ni ang. A fanu chuan heti lai thu hi a thiam ang tawk tawk a sawifiahin, "M.N. tih chuan Mizo hnam hrim hrim hi a huap alawm,' a ti a. 'Kan Ram hi Kan Ram a ni' tih pawh hian he kan ram hi kan ram ngei a ni, Mizote hi kan ram luahtute leh a neitute kan ni tih a entir a. Uar taka 'Mizoram neitute chu Mizote hi kan ni' tih a sawifiahna a ni awm e. A phuahtu rilrua a chian ang hian a ngaithlatu leh sa liam mai maitu rilruah chuan a chiang pha meuh awm lo e. He lai tlar hi a ngai pawimawh bawk aniang hla thupui atan hial a hmang a ni.

Zalenna ram beisei rengtu Zo pa ropui R.Vanlawma (Fam chang ta) pawh khan a thih hma deuha amah kan kawm tumin, "Independence aia ngaih pawimawh tur a awm chuang lo," ti a sawiin Mizo hnam hi engtikah emaw chuan mahni kein a la ding chhuah ngei a beisei thu tih tak zetin a sawi a. A mit a chhin thlengin chu hun lo thleng tur chu a thlir a, a nghak chhuak zo ta lo. Zalenna beiseitu R.Vanlawma chu a thi tawh a, mahse, mahnia ro inrel a Mizo hnam a din chhuah hun beiseina nena thlirtu tam tak an la awm a. Chu ram beiseia nunna leh engkim thâp a beitute zingah pawh khan beiseina meichher la chhawm nung reng an tam mai. 

Anni bakah political party hmasa Mizo Union hruaitute pawh kha hetianga beiseina nei hi an lo ni deuh vek mai a lo ni. Mizo Union Gen. Secy. lo ni tawh tun thlenga la dam C.Pahlira chuan an party hruaitute kha engtikah emaw chuan independence hmuh beisei vek an nih thu leh, amah ngei pawhin a la beisei reng thu a sawi. Tun hmaa kan ram leh hnam veitute kha beiseina inang tlang nei an lo ni hlawm tihna a ni a, an zingah chuan Sialsuk Tanpuia hi a vei nasa ber pawl a ni ngei ang.

Zofate zalenna nghakhlel taka thlirtu C. Laltanpuia chuan kum 1997 April 10 khan mual a liam tawh a. Beisei a bo em em tawh hnuah pawh mahnia thuneihna pumhlum nei Mizoram hmuh hman a la beisei lui cheu kha a ni a, an dam rualpuite zinga a rilru ang pu pha ve lo tam hle mah se mi hrang R.Vanlawma te nen kha chuan an dawl ngai chuang lo. 

Ngaihdan thlak zung zung thin hruaitu mak pui pui kan neih lai hian anni hmel hi hmuh tur awm tawh loin, an awka hriat tur pawh awm tawh lo mahse C.Laltanpuia zalenna-hla ropui leh R.Vanlawma zalenna-thu-rolum erawh thang leh thar thlengin kan la inrochun zel dawn zawng a nih hi.