Thalaite nuna Mizo nationalism in par a chhuahna turte

Lalnuntawma Fanai

Keini pute ho khiti lam daih Selelsih sangsariha an awm hunlai (1740-1750) khan Mizo nationalism hian par a chhuah tan niin niin Mizo history chhui mite chuan an sawi. Heng hunlai atang daih tawh hian khawvel hnam ropui zawkte chuan nationalism hi an lo au puiin an lo nunpui daih tawh a, mahse keini tan thik chi an ni lova, thik phak pawh an ni hek lo. Anni zawng hnam upa an ni a, an thil buaipui hi an hnam nun enin a awm hliah hliah mai.

He nationalism hi kum 1770 vela Johann Gottfried Herdera’n a hman chhuah a ni a, GP Gooch-a erawh chuan nationalism hi French  Revolution in a hrin chhuah a ni a, kum zabi 18 na tawp lam French Revolution leh American Revolution hnua lar chho tan a, indopui I leh II-na pawh a lo thlen phah nite pawhin an sawi nghe nghe. Kum 1860 bawra Piedmont te, Camillo, Cavour leh Garibaldi a ten Italian Unification an beih laia an hlawhtlinna chhan an sawi chu hnam rilru, 'nationalism' an put len vang a ni tiin mithiamte chuan an lo sawi lehzel nia.  He nationalism hi darthlalang atan hmang dawn teh ang.

Kum 1947 a Britist rorelna hnuaia India a inlak hran theihna atana beitu MK Gandhi khan sap an a tum a, a beidawng thak a, harh tharna a chan tak avangin India rama sap kutchhuakte hal ralin, tualtah kawr nen India hi bul a tanpui a, hei hi vawiina India siamtu ropui tak a ni. He rilru ropui tak  ang neitu hi Mizo politician zingah engzat nge awm ve ang aw? kan ram  hruaitute hian sorkar office a puanzar leh bungruate hi eng chen nge hnam dang siam min hman pui dawn? Tualchhuak  siamte hmanga intodelh tumna rilru  pu ngam sorkar hi thalaiten kan thlir ta.

Rilru lama ZO hi kan sawi thin a, duhthlan tur nise zo thuam hak aiin a pawimawh zawk chiang mai. Zo thuam ha chung hian hnam dang pasal a um theih a, zo thuam inbel chungin mahni hming hawhin hnam dang dawr a siam tir theih a, Zo thuam ha chungin mahni party hamthatna tur anih chuan Electoral Roll-ah pawh dan kalhin hnam dang thun talh theih a ni. Heng thil kan sawi hian zo thuam hak kan hnualsuat tihna a ni lova, rilru lama  ZO luipuia in baptist ngamna hi Mizo hnam damna tur a ni tih lai tak hi thalaite hnena kan tlangaupui lai tak chu a ni.

Zirlai pawl te, Political party leh NGO te hian Zofate insuihkhawm na hi hman atangin an lo aupui tawh thin a, vawiin thlengin an la aupui zel mek a, hei hian a kawh chu Zohnahthlak zawng zawngte hi unau vek kan ni tih leh heng Zohnah- thlakte hian rilru lam mai ni lo, rorelna pakhat hnuaia awm hun beiseinaa thlirna a kawk a ni. Hei hi mi thenkhat, (thalai changkang ka ti mai!!) chuan beiseinaa thâmral tur “UTOPIA" angah an puh ve mek thung a, a pawi ngawt mai. He nationalism leh Unification inphuar dûn hian tharum hmanga India atanga inlak hran lam a kawk lova, beiseina leh a taka kan nunpui tur, Zofaten kan hlawkpui mek leh au pui zel tur tih lam hawi a kawk a ni tih hi chal kawlh pen tluka chiang a ni. 

Mizo tlangvalte tan Zohnathlak nula an tha ber a, Mizo nulate tan pawh  Zohnahthlak tlangval an tha ber tih hi  Zo thisen kaite tan, "TRUTH" ni kumkhua rawh se. YMA General Conference 2011, Kolasib-ah khan CYMA President  Pu Lalchungnunga'n, "Mizo nulate u, pasal in nei dawn anih chuan in chhula luh tur chu Mizo mipa thil a ni tur a ni, " a ti riap mai pawh kha, a dâm deuh ruihin lang mah se, Zo hnama baptisma channa ropui tak a tling a ni tih kan nulaten an hriat thar a ngai. Mizo nulate hi kan farnu an ni a, Mizo nulate tan Mizo tlangvalte hi an nutâ kan ni tih hi hnam hmangaih na rilru atanga chhuak a ni tih kan inpawmsak ngam a ngai ta.

Kan pi pute kha khawchhak atanga thlang lo tla an nih avangin he rama awm ta hi kan ni a. British sorkar khan ramri siam fel miah lovin min chhuahsan mawl tawp a, Zofate chu India, Bangladesh leh Manipur-ah kan awm phah ta nuai a, an ti ho ngawt mai, a sawi pawh kan sawi zing ta e. 

Zohnahthlak zingah kum 1520 AD a Mizoram atanga Manipur thleng thla Analkom te chu Manipur thleng hmasa ber an nia hriat a ni. Heng Zohnahthlak chi peng hrang hrangte hi unau kan nih miau avangin rilru lam leh a taka inzawmkhawm hi kan lo mamawh ta a, engtik niah emaw chuan Zofate hi rorelna pakhat hnuaiah kan la awm ang tih hi kan political party, NGO leh mipui tam takin beiseinaa kan thlir mek a ni a, hei hi Mizo Nationalism siamtu pawimawh tak pakhat a ni a, thangtharte hian hmalakna tur kan la ngah hle mai. 

He beiseina hi vawiina lo thleng rum rum chi a ni lova, keini kan la thih ral vek hunah pawh a thleng mai thei, “PA chauhin a hria” tih hi pawm phawt mai teh ang u. December ni 9, 2011 a Manipur, Churachanpur Mizo Meet a Chief Minister Pu Lal Thanhawl a'n, "Hnama min zawng chhuaktu Pathian zâi kan ngai ang a, a duhdan angin kan kal ang a, Pa hun tiam a lo thlen chuan independent te pawh kan ni lovang tih a sawi theih lova, chutiang chuan kan hma khawthlir kan siam thiam tur a ni," tia a lo sawi pawh kha kan hnam hmalam hun beiseina meichher a ni a, a la ropui tulh tulh dawn.

Mizo tawng (Lusei tawng) hmangtu mi thenkhat hi kan rilru put hmang a zim chang a awm avangin inunauna lam hawia hmalakna kawng ti pingtu-ah kan tang fo. Kawl erawh a êng zel ang. Zohnahthlak chi peng hrang hrang 30 velte hian chibil tawngte vawng nung zel chungin in unauna rilru hi nei zel tura tan lak hi vawiina thalaite mawhphurhna a ni. Kan velah Chakma leh Tuikuk ten min chenchilh ta hle a, kum 1980 a zirlai hruaituten Chakma pa nghawnga parthi awrhtir an hlauh viau kha a hnu kum 30, vawiinah chuan a takin a lo thleng ta a, minister hial kan neita a nih hi!! Min chimtute lakah engti kawng mahin kut kan kuangkuah a rem dawn lo. 

Kan politician thenkhatin 'vote' rilrua ngaih theih avanga Zohnahthlak  zinga Tuikuk leh Chakma an han chhiar tel ngam ta te hi an zahpuiawm ngawt mai, heng mite hi ram mipui tan, ensan tlak politician an ni hialin ka hria. Kum 2009 September ni 24 a MZP ten Cl-IX English zirlaibu an han hâl chhan pawh kha engdang vang a ni lo, kha zirlaibuah khan Mizo hnam zinga Chakma leh Tuikukte telh anih vang a ni. Zirlaite rilrua  hnam pawisawina thu tuha a awm tur kha a pawi a, kha zirlaibu an hal duhna rilru kha hnam himna atan rahbi pawimawh ni kumkhua rawhse.

Heng Zohnahthlak, zo tawng hmangte hi NE state panga, Mizoram, Tripura, Manipur, Assam leh Meghalaya-ah hian mi 26,38,519  kan awm nia sawi a ni a.  Bangladesh leh Burma-ah pawh Mizo tawng hmangte hi an tam hle bawk. 

Kum 1901 chhiar puiah khan Mizorama cheng 87% in Lusei tawng hi an hmang niin record a ni a. Hun a kal a, Lushai Hills (Mizo District) YLA (YMA) leh Lushai Student's Association (MZP) titein thlak a nita anih kha. Tichuan, Lushai atanga 'Mizo' tia thlak anih chiah hian Zohnahthlak chi peng hrang hrang zingah Mizo a inngai thei lo an awm mek a. Mahse, he boruak hi thiahin a awm hret hret a ni tih hai rual a ni lo. Mizo tih leh  Zo tih laia ngaihdan dang la awm mek hi tumah inhaw tur kan ni lova, inrel tur pawh an ni lo, kan lungrualna ni hi hunin a la her chhuahpui dawn a, dawhthei takin nghak phawt mai ang u. 

Mizoram sorkar pawhin Mizo tawng tia kan sawi tak zel hi sorkar official tawng atan kum 1974 khan Mizoram Legislatve Assembly-ah a lo pass ta hial a. A reh vang vang hnuah kum 1987, August ni 15 khan Mizoram sorkar chuan Mizo tawng chu Official Language atan Governor pawmpuinain Gazetted ah a chhuah ta chauh a ni. Heta tang ringawt pawh hian tanlak a la ngaihzia a chiang hle awm e.

Ngun taka thil kal tawhte thlir hian hnam inunauna kawngah hian fimkhur tak leh rilru fim taka kan kal zel hi a tul zel dawn niin a lang. Rilru zau kan put a ngai a, khawchhak atanga lokalte hi hmusit taka kan tawng khum chhung chuan kan hnam hi a dam dawn miah lo. Kan ram leh hnam damna tur chu hnama min din a, kan awmna tur ramrite min khamsak a, kan enkawl tura ram leh hnam zia min petu Pathiana innghat chunga kal zel hi a ni. 

A tê ber tan pawh tih theih vek a  ni a, kut kuangkuaha awm ai chuan pên khat pawh pên a la hlu zawk. Sakeibaknei thi ai chuan Ui nung takngial pawhin tangkaina a nei e, tih a nih kha maw. Rilru leh taksa lama Zofate insuih- khawm beiseinaa kan thlir leh kan thawh mek avanga a hlawkna awm mekte hre reng chungin ‘in unauna chibai’ in buk thar nitin ang u.

Previous Post Next Post

Contact Form