F. Vanlalrochana
Kum reilote liamtaah khan tleirawl leh rawlthar muhlum, damdawi ei sual, top up vanga inzuar tih angte thlengin kan hre thin a. Mizo thalai tam takte hi hetiang thli hian a man ve a nih hi. Damdawi engemaw an ei chhan hi, “Ngo duh vang, cher duh vang” tihte sawi a awm a nih hi, Tleirawlte te an inzuar a, top up vang ngawt pawha inhralh an awm te an ti a. A then chuan, thawmhnaw changkang tak an duh a, a leina an nei si lo a. Chuvang chuan, an thianghlimna an hralh ta thin a ni, tihte pawh sawi a awm bawk thin a. An sawi pawh inhre tawh thin hial awm e.
Tunah chuan, mawng lem vuahte, hnute lem vuahte, mahni pianphung bakah danglam duhna avangin thil chi hrang hrang kan ti a. Kan zak lem lo a!
Engvanginnge, miin kan sawi tak ang thilte hi a tih a, a duh lem loh thihna hial pawh a chunga a lo thlen tak hial ni. Chiang deuh takin han chhang bawl mai ila, “mahni inngaihhlutna, mahni zahawmna hum tumna” a neih loh vang a ni te ti ila, a dik awm e. Tu emaw chu a thau deuh a, a inzah pui a, cher a duh a. Cherna damdawi an tih chu a lo ei ta a. Mahni invawn lam te, inthunun lamte a ti leh peih si lo a, a taksain a tuar ta a ni. Tin, chung damdawi te chu a lo ngaih (addict) theihkhawp si a, a khawloh pui ta a ni. Amah kha inzahpui lo se, khatiang kha a ni kher lo ang.
Reilote a lan mawina te, nawmna te kan um a, a daih rei lo nangiang mai.
Mawng lem vuah pawh, lakthlak hun a awm a. A ho duh ngawtin ka ring.
Mawnglem vuah mamawh, Hnute lan lenna vuahbelh mamawhte tan thutawite sawi ve ila:-
1. Kan nihna ang ang hian kan hluin kan mawi tawk a ni: Khawvelah hian hnam chi hrang hrang kan awm a. Pathianin mi chi hrang hrangah min siam a. A then chu ngo deuh te, a then chu hang deuh te, a then chu tawite deuhte ah te min siam a. Pathian hian hmel lan dan hrang hrang neiin min siam a. Chu nihna, kan landan kan taksa pian phung ang angah chuan kan hlu tawk a, kan mawi tawk theuh a ni.
Tunlai khawvel hi a changkang tawh a, plastic surgery te an ti a, Michael jackson-a pawh mihang dik tak mai kha a lo var ta vo mai a nih kha. A hun tawp lamah chuan, a plastic surgery side effect kha a lo lang a, a rilru lam thlengin a nghawng tih an sawi a nih kha. Silicon transplant an ti a, hnute tih len leh lanmawina zawkte pawh a awm a. Mahse, a lo hrisel hauhlo mai a, natna tha lo takte an lo vei phah ta zawk a ni.
Pathianin min siam dan phung, kan pianchhuah dan anga kan inpawm hian, kan tisa tan a him zawk a, kan rilru tan a hahdam thlak zawk bawk.
Infiammi tam tak chuan, taksa tih chakna damdawite an ei a, an mualpho hle thin a ni. 1992 Olympic-ah ben Johnson-a chu ropui takin a lo lang a. Mahse, taksa tih chakna a lo ei a, a mualpho ta a . Mi tam tak an mualpho tawh a ni. Wrestler Chris Benoit pawhin, a taksa tihlen nan te, in buanna a silawng chu rang taka a lo reh nan steroids te a hmang thin a, a chhungte a that vek a, a mah pawh a inthat ta a nih kha. An zir chiannaah chuan, steroids khan a thluak a lo khawih chhia a, thil tha lo a tih phah ta a ni.
2. Mahni inhlut hian thiltih theihna bul tanna a ni: Mahni inhlut a, mahni inngaihsan a, mahni zahawmna hmuh thiam a, hum him hi ka tih tur a ni. Chutah chuan, thiltih theihna (Power) kan nei ang. Napolean-a kha, pa te takte mai a ni a. Mahse, a tet avangin, amah a inzahpui lo a, a inkil tawih lo a, thinlung lian leh ropui tak mai a nei a. A hunlaia khawvel chu a chawk buai hle mai a nih kha.
Fanny J. Crosby-i chu mitdel a ni a, khawvel eng pawh a hmu ve lo. Mahse, a mitdel avangin Pathian lakah a vui ve ngai lo a. Lalpa eng chu a hmu chiang em em a. “Ni ai pawha eng ropui zawk chu, aw, ka chhandamtu lalber” tih te leh, hla tha tak tak sang chuang daih mai a phuah a, Pathian enna hmuhchian phah em em zawk a ni.
3. Mahni inhlut hi zahawmna a ni: Nangma hlutna I hmuh thiam a, nangmah I inhlut thiam chuan I zahawmna I vawng nung a, midangte pawhin an zah che anga, an palzut lo ang che.
Tunah chuan, mawng lem vuahte, hnute lem vuahte, mahni pianphung bakah danglam duhna avangin thil chi hrang hrang kan ti a. Kan zak lem lo a!
Engvanginnge, miin kan sawi tak ang thilte hi a tih a, a duh lem loh thihna hial pawh a chunga a lo thlen tak hial ni. Chiang deuh takin han chhang bawl mai ila, “mahni inngaihhlutna, mahni zahawmna hum tumna” a neih loh vang a ni te ti ila, a dik awm e. Tu emaw chu a thau deuh a, a inzah pui a, cher a duh a. Cherna damdawi an tih chu a lo ei ta a. Mahni invawn lam te, inthunun lamte a ti leh peih si lo a, a taksain a tuar ta a ni. Tin, chung damdawi te chu a lo ngaih (addict) theihkhawp si a, a khawloh pui ta a ni. Amah kha inzahpui lo se, khatiang kha a ni kher lo ang.
Reilote a lan mawina te, nawmna te kan um a, a daih rei lo nangiang mai.
Mawng lem vuah pawh, lakthlak hun a awm a. A ho duh ngawtin ka ring.
Mawnglem vuah mamawh, Hnute lan lenna vuahbelh mamawhte tan thutawite sawi ve ila:-
1. Kan nihna ang ang hian kan hluin kan mawi tawk a ni: Khawvelah hian hnam chi hrang hrang kan awm a. Pathianin mi chi hrang hrangah min siam a. A then chu ngo deuh te, a then chu hang deuh te, a then chu tawite deuhte ah te min siam a. Pathian hian hmel lan dan hrang hrang neiin min siam a. Chu nihna, kan landan kan taksa pian phung ang angah chuan kan hlu tawk a, kan mawi tawk theuh a ni.
Tunlai khawvel hi a changkang tawh a, plastic surgery te an ti a, Michael jackson-a pawh mihang dik tak mai kha a lo var ta vo mai a nih kha. A hun tawp lamah chuan, a plastic surgery side effect kha a lo lang a, a rilru lam thlengin a nghawng tih an sawi a nih kha. Silicon transplant an ti a, hnute tih len leh lanmawina zawkte pawh a awm a. Mahse, a lo hrisel hauhlo mai a, natna tha lo takte an lo vei phah ta zawk a ni.
Pathianin min siam dan phung, kan pianchhuah dan anga kan inpawm hian, kan tisa tan a him zawk a, kan rilru tan a hahdam thlak zawk bawk.
Infiammi tam tak chuan, taksa tih chakna damdawite an ei a, an mualpho hle thin a ni. 1992 Olympic-ah ben Johnson-a chu ropui takin a lo lang a. Mahse, taksa tih chakna a lo ei a, a mualpho ta a . Mi tam tak an mualpho tawh a ni. Wrestler Chris Benoit pawhin, a taksa tihlen nan te, in buanna a silawng chu rang taka a lo reh nan steroids te a hmang thin a, a chhungte a that vek a, a mah pawh a inthat ta a nih kha. An zir chiannaah chuan, steroids khan a thluak a lo khawih chhia a, thil tha lo a tih phah ta a ni.
2. Mahni inhlut hian thiltih theihna bul tanna a ni: Mahni inhlut a, mahni inngaihsan a, mahni zahawmna hmuh thiam a, hum him hi ka tih tur a ni. Chutah chuan, thiltih theihna (Power) kan nei ang. Napolean-a kha, pa te takte mai a ni a. Mahse, a tet avangin, amah a inzahpui lo a, a inkil tawih lo a, thinlung lian leh ropui tak mai a nei a. A hunlaia khawvel chu a chawk buai hle mai a nih kha.
Fanny J. Crosby-i chu mitdel a ni a, khawvel eng pawh a hmu ve lo. Mahse, a mitdel avangin Pathian lakah a vui ve ngai lo a. Lalpa eng chu a hmu chiang em em a. “Ni ai pawha eng ropui zawk chu, aw, ka chhandamtu lalber” tih te leh, hla tha tak tak sang chuang daih mai a phuah a, Pathian enna hmuhchian phah em em zawk a ni.
3. Mahni inhlut hi zahawmna a ni: Nangma hlutna I hmuh thiam a, nangmah I inhlut thiam chuan I zahawmna I vawng nung a, midangte pawhin an zah che anga, an palzut lo ang che.
I thau deuh a ni mai thei, mahse, nangmah I inpawm a, I nihna anga I lanchhuah mai chuan, mahni I inring tawk ang, chutiang zelin, hang chhe tak pawh nila, I hanna chu I pawm a, huaisen taka in lan chhuah pui chuan, eng thilah mah I inthlahrung lo ang. Mahni I inrin tawka I inthlahrun loh chuan, I kuta tihtur awm leh I hna hrang hrang, I tihtur hrang hrang hneh takin I ti anga, I zahawm anga, I hlawh tling ngei ngei bawk ang.
Nula tu emaw chuan, lar a chak em a. An pasalte bakin an hmuh loh tur ang deuh thaw thlenga thla lain, chanchinbu kawmah a lang a. Pawisa tih tham a hlawh lo a ni. Khanu kha a zahawm zui thei teh chiam lo. Mahni chhungkaw phu tawk aia sanga inchei duh vangin nula tu emaw a inzuar a, a zahawmna zawng zawng a hloh vek a ni. An chhungkaw thawhchhuah milin inchei sela, mi dangte kha chu a pha lo a ni tih pawm se, a phak ang tawka tha berin inchei mai se, nula zahawm tak a ni tur kha a ni a. pawisa tlem a zawngin a taksa a hralh ta fo a, amah ngei chu ama ta a ni ta thin lo a ni.
Sum leh pai awhna leh mahni inhlut tawkloh avangina ei ru a, in ropui takah a cheng a. mahse, a zahawm loh a ni. Amah ngei pawh a inzah lo a ni.
4. Kan phak tawka a tha thei ang ber nih zel tur a ni: Mahni inhlut ila, kan nihna pawm ila, hmasawn erawh tum tur a ni. Kan phak tawka a tha leh hlu thei ang ber hian kan nun hman tur a ni. Hangsa a piang khan, a hanna kha pawm se, faina lam uarin a nungchang uluk se, ngo tumin damdawi ei lo se, a thi lo tawp ang. Chhungkaw hausa lemlo a tleirawl khan, an aia neite fanu inchei dana inchei kha tum ve lo se, a mah a inhralh lo anga, a nun a hloh lo ang.
Lehkha chhiar tlemin chhiar tam phah tum ila, inkhawm tlemin inkhawm tam phah tum ila, kan nun kan ulukna tur zawkah hian uluk ila,kan nun hi fimkhur pui ang u. Thawkleh khata danglam tum vangin damdawi ei lo ila, mahni inhrlah lo ila, thawhrimna nen khawvel hi hneh kan tum zawk tur a ni.
5. Tunlaiin, thiante ang nih ve duh vangte, nuam chiai chiah duh vangte, danglam bik duh vangtein miin sual hrang hrang a ti a, damdawi a ei a, kum 20 tlin hmaa thi kan va hre tam em. Hman zanah facebook group-ah hian, “San sawtna tur damdawi hria in awm em?” tiin mi pakhatin a lo post a, kan fiam hluai a. Nazaret tlangval khan, “Nangni zingah lungkham luat vangin tunge mahni dunglam tawngkhata ti sang chuang thei che u" a lo ti daih tawh a ni.
Nang, Mawng lem vuahtu, Mawnglem vuaha danglam ta riau, hlu ta zawka i inhria a nih chuan, nangmahah hlutna a awm lo a. I mawng lemah hlutna a awm zawk tihna a ni. Ngaihtuah chian chuan a nuihzatthlak fu.
Hmangaihtu tak tak chuan, i mawng dep avanga a hmangaih loh phah loh ang che, i hnute tet avangin a iai phah lo ang che. I mawng len avangin a duh phahin, a duhloh phah loh ang che. Hmangaihnate, hlutna te, daihreinate hi mihring chhungril lamah a innghat a ni.
Nang Mawng lem mamawha inhretu, i mawng dep nen khan i hluin i mawi a ni.