Sawrkar hnathawkte leh Fundamental Rights

Laldinpuia Tlau



Mi nawlpuiin sawrkar hnathawk ni ngeia kan hriat, tuna Mizoram sawrkarin a hnathawkte hlawhbi a siamna, the Mizoram (Revision of Pay) Rules 2010-in a huam ve loh an awm nual mai a, chung chu Rule -ah a inziak a. A hmang ve lo zingah hian MJS leh College-a thawkte hi chu India ram pumah hlawhbi inang an hman vang a ni. A dang zawng, MBSE, MIFCO, MPSC, MSIC leh Autonomous District Council etc. te erawh hi chu hotu hran nei an nih vang a ni a. Mahse anmahni duh thu ngeiin he hlawhbi hi an hmang ve vek awm e.

Sawrkar tih hi Hindi tawng chuan sarkar a ni a, saptawng chuan Government a ni. India ramah chuan sawrkar hi tlanglawn takin hlawm thumah an then thin, hetiangin, sawrkar laipui (central government), state sawrkar leh tualchhung sawrkar (local government) tiin. Sawrkar laipui te, State Sawrkar leh Tualchhung sawrkarte hi dan hnuaia din, sawrkar sum hmanga inrelbawl, mipuite thlan leh mipui tana thawk an ni.

Dan chi hrang hrangah hian chumi dan bik atan thumal hrilhfiahna a awm zel a. Thumal ziah lan ni si, hrilhfiahna awm lo a nih chuan General Clauses Act, 1897-a hrilhfiahna hi an ring thin. GC Act-ah hian ‘Government’ tih chuan sawrkai laipui leh state sawrkar tih a huam ang tih a inziak. State sawrkar tihin a huam chin hi sawi zau fe tham a ni ang.

Tun tum atan chuan, sawrkar hnathawk tih hian, sawrkar dan hnuaia din Authority-in a chhawr, sawrkar sum hmanga hlawh pek, a nghet atana lakte huam tir vek ila. A bikin Indian Constitution chang 309-na hmanga rules siam hnuaia a ngheta hna lakte phei chu a huam leh zual ang. Sawrkar hna kan tih mai hi hlawm lian pui pahnih, tualchhung inawpna thil (civil) leh ram venhimna (defence) tia then a ni a.

Ram venhimna tih chuan sipai chungchang leh indona lam a kawk ber awm e. Police te hi chu ram dang laka India ram venghimtu an ni meuh lo. Chuvang chuan defence hi chu sawrkar laipui thuneihna leh sawrkar laipui kut liau liau a ni. Hei hian lei sipai (army), boruak sipai (air force) leh lawng sipai (navy) te a huam a.

Defence ni lo, sawrkar hmalakna dang zawng hi civil services chu a ni mai a. Fet taka then dawn erawh chuan, hlawm ngain a sawi theih ang.
(1) All India Services
(2) Central Services
(3) Central Secretariat Services
(4) State Services
(5) Local Services

India danpui hian a khua leh tuite tan fundamental rights tha tak min pe a, chu chuan sawrkar hnathawkte pawh a huam a ni. Mahse, sawrkar hnathawkte hi sawrkar hnathawh puitu, mipui tana thawk leh a tul chuan thuruk vawng tur an ni a. Service rules neuh neuh zawm tur apui a tam hle. A thuhrimin Fundamental Rights hi kan constitution-a inziak ang ngau ngau hian kalpui a ni lem lo a, a tul angin dan te zawk hmanga her rem a ni.

Chuvang chuan, sawrkar hnathawkte hian, sawrkar chhungril an hriat zawng zawng mipui hriat tura ziah a rem loh chang a awm a, sawrkar policy dodal zawnga thuziak leh sawi pawh a rem hek lo. Chanchinbu-a thuziak chungchangah pawh sawrkar hnathawk chu a thu a zirin mi insum thei mi a nih a ngai. Chutiang bawkin NGO-a chanvo chelh leh inhman chungchangah kaihhruaina leh thununna ngai pawimawh mi a nih a ngai. Sawrkar hnathawkte hi sawrkar hnathawk lote aiin an zalen lo zawk.

Sawrkar hnathawkte zalenna chungchang hi Supreme Court thlengin an lo inkhing tawh a. Supreme Court chuan, tha taka hnathawhna (efficiency), rinawmna (integrity), duhsak bik neih lohna (impartiality), invawnna (discipline), mawh phurhna responsibility) leh chutiang lam hawi kenkawhna tur a nih chuan sawrkarin a hnathawkte tan khuahkhirhna a siam thin hi a nemnghet nghe nghe.

No comments