Vaihlo tel lo Mizo thalai

Lalruatsangi Zote
Social Worker
Tobacco Cessation Clinic
Civil Hospital Aizawl
                                                                                                                                                               
Khawvel hmun hrang hrangah hian hnam kalphung, tih than dan hi kan nei vek a. Thangtharte kum an tlin entirna tur te,  an hnam an sakhua an pawmin an ngai pawimawh ani tih entirna tur kalphung hrang hrang a awm thin a ni. Brazilian Amazon-a khaw pakhatah chuan mipa naupang reng reng kum 13 an tlin hian an puitling ve tawh a ni tih entirna turin fanghmir seh na chi ‘bullet ants’  ramhnuaiah an zawn tir a tichuan kutkawr fanghmir chuan an siama minute 10 chhung an kutkawr siam chu an bun theih a ngai a, an tap emaw an au chhuak anih chuan an huai tawk lo angin an ngai a ni. America-ah chuan kum 16 an tlin kum hi a pawimawh em em a. He hun hian dan ang thlapin motor an khalh thei a ni tih a lantir a, motor an khalh theih chuan zalenna nasa tak an nei ve thei ta a ni tih a lantir a ni.

Ram dang nun phung kan sawi hmasak nachhan hi chu Mizo te hian nulat tlangval kan hriat tan hian engnge kan tih ve thin tih ngaihtuah nan a ni. Mizo thalai zia ah chuan tam zawkah chuan kum 12 an tlin atang hi chuan sam put dan a danglam a, thil eng emaw tih ruk kan ching tana, a bik takin vaihlo zuk leh hmuam. Kum a lo vei deuh a khawtlang leh kohhranah kan in hmang tana, kum 20 ral kai chhoh chuan vaihlo zuk leh hmuam a ruka kan tih thin kha mi tam zawk tih dan a nih angin ngampa takin inchhungah leh khawtlangah kan ti chho tan ta a ni.

A chunga kan sawi nunphung hi hun rei tak atanga kan lo chin than dan a ni tawh a chuvangin Mizo thangtharte zingah hian vaihlo zuk leh hmuam hi tih tur ve renga ngaihna hi a awm nasa tawh hle a ni. He nun phung dik lo tak kan hnam min ti hrisel lo tu hi engtinnge kan bansan theih ang tih hi kan ngaihtuah ber tur leh kan ngaih pawimawh ber tur a ni ta a  ni. Kan hnam a changkang ve zel a hma chu kan sawn ve meuh mai, thangtharte zingah chhuanawm tak tak pawh an awm teuh alawm, amaherawhchu vaihlo zuk leh hmuam tih hi ala thing thei tlat lo a ni. Thiamna vangin khawvel a zim telh telh a, hnam changkang zia kan zir ve thei zel ta a. Facebook, instagram etc ah thlalak mawi tak tak kan post thin a, kan phone te pawh a man a to hlawm tawh hle. He khawvel changkang tawh taka hmel mawina leh taksa mawina kan buaipui ber na hmunah hian Mizo te zingah hian vaihlo zuk leh hmuam tih kan hnam nih phung anga kan neih hi tih tawp a hun tawh takzet a ni. Hetah hian thangtharte mai ni lovin nu leh pate pawn mawhphurhna kan nei a, hmanlai tawng upa ah pawh ‘Sial rangin sial rang a hring’ an lo tih thin ang deuh khan, vaihlo tih hi thangtharte hian khawi atangin nge an zir tih hi ngaihtuah chian a ngai a ni. Nu leh paten thei thur an ei chuan an fate ha a lo tim thin a ni lawm ni? Hmalak ava hun tawh tak em!

Hetiang hi kan nihphung a lo nih takah chuan hnam changkang tih dan tam tak kan la thin tho bawka, vaihlo zuk leh hmuam do kawngah leh vaihlo laka fihlim thangthar nei tura hmalakna hrang hrang an lak te hi zirin kan hnam tana hma kan lak tan ve a hun ve ta hle a ni.

Tobacco Free Generation- Vaihlo zuk leh hmuam laka fihlim thangtharte tih hi ‘social movement’ pawimawh tak pakhat a ni a. Khawvel ram changkang tak tak ten an kalpui mek leh an hmalakna pawimawh tak a ni. He movement hi vaihlo laka thangtharte an fihlim theih nana hmalakna a ni. Vaihlo khawih miah lo thangthar hlir an awm zel theih nan kawng hrang hrang ah, entirnan- dan(law) lamah te, thalaite rilru leh taksa insawizawi kawngah te leh thil dang tam takah hma an la thin a ni. Tobacco Free Generation-in a tum te chu-

i)                    Thangtharte danglam ngama, vaihlo laka fihlim turin a fuih.
ii)                  Vaihlo lakah anmahni bakah an thiante pawh venga hum turin a zirtir.
iii)                Rilru leh taksa lamah hma hun eng a siam sak.

Tobacco Free Generation nei thei tur hian hmanraw tangkai tak tak a awm a, chubakah thil ho tak anga kan ngaih tangkai tak tak a awm a ni. Chungte chu han sawi zawm zel ila-

  1. Phone leh phone applications- Khawvel  a changkang zel a, thalaite nuna pawimawh ber pakhat chu phone hi a ni a. An nuna khawl pawimawh tak hi thalaiten an thiante vaihlo laka fihlim tura hrilha zirtir nan an hmang tangkai thei a ni. Vaihlo chungchang leh an simna kawnga pui thei tur phone apps te pawh hmuh tur a awm teuh tawh a, hmang tangkai thiam tura hmalak a tha hle a ni. Facebook, instagram, Twitter, Watsapp, Hike leh a dangte pawh kan hmanraw pawimawh tak an ni thei a ni.
  2. Media- Khawvel changkang zelah media hi khawvel kan thlir zauna pawimawh tak a ni a, T.V., radio, newspaper, magazine leh a dangte hi hman tangkai thiam a tha a ni. Media hi chak taka hma kan lak theihna leh kan au chhuah theihna ring ber pakhat a ni.
  3. Internet- Ram hrang hrang kan inkawm khawm theihna leh khawvel zau tak thenawm hnai tak ang maia min siam tu chu internet hi a ni. Internet hi thil zir zau nana hman thiam a pawimawh a, ram changkang zawk te hmalakna leh kalphung tha tak tak a hriat theih a ni. Youtube, Facebook leh thil dang tam tak thalaite rilru kan lak theihna a awm bawk a ni.
  4. Training leh Campaign- Vaihlo laka thalai an fihlim zel theihnan training leh campaign neih hi a tangkai em em a. Hmai chhan ngeia thusawi ngaihthlak leh mita hmuh hian mi a hneh bikin hniak thuk tak a hnutchhiah thei a ni.
  5. Nicotine Replacement Therapy (NRT)- Thiamna a sang zel a, vaihlo simna kawnga pui thei tur hmanraw tangkai tak tak entirnan- Nicogum, Nicotex leh a dangte an hmuchhuak zel a. Heng hmanrua te hi awlsam takin kan ramah ngei pawh a lo awm ta a, district capital tin Civil Hospital-ah, MSCI leh Referral Hospital ah te awlsam takin a lak theih a ni. Heihi hmang tangkai thei tura hmalak a pawimawh a ni.
  6. Thawhhona tha- Vaihlo laka fihilm thangthar nei thei tur chuan ram thuneitute leh hemi lama hnathawktute leh NGO te thawhhona tha a pawimawh em em a ni. Dan hmanga khuahkhirhna lamah te, tax te, mipui hrilh hriat leh puih lamah te, hmalakna kawng hrang hrangah te theih tawp chhuah a pawimawh a ni.
  7. Role model (Mi entawntlak)- Thangtharte entawntlak ni teuh thei turin kan nun kawng hrang hrangah in vawn uluk a ngai em em a, vaihlo laka fihlim thangthar nei ve thei tur chuan zalen taka vaihlo kan chelek thin leh kan hman thin te hi sim a kan bansan ngam a ngai a ni. Hemi chungchang hi tawite in sawi chhunzawm lawk ila-


Vaihlo zuk leh hmuam hi Mizo hnam nen hian thui tak a inthlunzawm tawh a, khawtlangah leh thenawm khawvengah te pawh rualpawlna hmanrua atana kan lek chhuah ber a ni tawh a ni. Hmanlai pi leh puten ram lam hna deuh chauh an thawh hun lai kha chuan vaihmite hnawh bo nan naupang te hi zial zuk an zirtir zawk thin a, khatih hunlai kha chuan vaihlo hlauhawm zia leh natna a thlen theih te kha an la hriat loh vang a ni. Chutiang chuan  hun a lo kal chho zel a, tunah Mizo zingah mi za zela 67 in zuk leh hmuam an ti tawh a, a that loh zia hre teuh tawh mahse sim har an ti tawh a ni. Mi tam zawkin vaihlo an tih avangin a thatlohna an hriat up betin, midangin an ti ve tho tih rilru pu chungin tam zawk hian thlah tumna an nei tawh lo a ni.

Amaherawhchu, khawtlangin kan pawm em em leh kan society a hun rei tak lo bet tawh pawh nimahsela vaihlo hi Mizo hnam suat mek tu a ni. He chin tha lo tak mai hi a tawp theih nan leh vaihlo zuk leh hmuama fihlim thangthar kan nei duh anih chuan kan hnam nen vaihlo hi thlunzawm tawh lovin, kan hnam hmelma lian tak a ni tih hi kan pawm ngam a pawimawh tawh a ni. Pi leh pute nun mawi taimakna te leh rinawmna te, kan hnam rohlu tam tak hi thangtharte zel chhawm tir hi chu a tha em em a, nimahsela vaihlo leh kan hman inthlunzawm tlat tawhna hi chu nuai reh a hun tawh takzet a ni.


Thangtharte hi kan hma hun te an ni a, kan hma hun ti eng thei tur chuan thangtharte nundan a pawimawh a ni. Mizo hnam kan la mawi theihnan te, kan changkan chhoh zel theih nan te, a pawimawh berah chuan hnam hrisel tak kan nih chhoh theih nan vaihlo laka fihlim thangthar nei thei turin hma ila zel ang u.