Ngawi tawt rawh!

Mafaa Hauhnar

 “Hmelmawii Pa Veng saw veng tenawm, e veng bawlhhlawh,
Chung Pathian bia thlunglû an hup kun thliai e,
Ṭhenawm rêl reng renga phun se saw.”

Mi rêl leh sawichhiat hi Olympic games-a inelna pakhat chu ni se ram aiawha tirh chhuah tlak fe fe chu thler tinah kan kat nukin ka ring. Hmun tin, hmun tangah “rêl station” kan bun thluah mai a nih hi.

Chuti ang mite chu Setana dâk-pu rinawm an ni a, Kristian Hla Bu-a an hla duh ber pawh, “He thu hi darh vel se” tih leh “Thu mak ka sawi nin theih loh chu” tih hi a nih ka ring.

Mahni tluk lohte chanchin chhe lam han hriat te hi a nuam ve em kher bawk a. Tluk loh rim nama kan hriat, kan chung en ngawih ngawihte’n, Nebukadnezara mumanga milim lianpui ang maia, kephah hlum (feet of clay) mai an nei tih han hriat hi chu a nuam ru ve veng veng em bawk a ni.

Itsiktute hian mi chanchin ṭha lo chu kan thehdarh tlangpui. A thehdarh lamah lah hian, kan lei-li a per rang a, kan hrawk a thakin, kan kam a hlei tlâng ṭhin hlawm a nia.

Engati nge hmeichhe lam hian mi rêl an taimak em em? Mipa lam hian kan bengkhawn peih a, ngaihnawm kan tih viau á¹­hin vang a ni mai lo’ng maw?

Tute nula leh tlangval inngaizawng emaw chanchin sawi mai mai te hian nutling pui puite hi zu han vâk de de peih hlawm a!

Tu pa cheng nuai têl eiruk emaw sawi ngam mang si lo hian, vengthlanga mi inhnuai luah nula vanduai sawn pai chanchin te hi kan khel kan khel peih a, kan ṭhenawmte mo thar chu a inbual peih tak tak a ni, tih mai mai te hi kan sawi kan sawi peih a, kan mak ngawt mai.

Miin tuemaw zaithiam a tihzia a sawi laia, in luah man an bat rei thu lo rawlh ve sek kha eng nge maw a pawimawh viauna le? An leiba chu i tlaksak dawn a nih chuan thuhran le. Tu pastor emaw felzia miin an sawi laia, a fanu inhnawih pâwt theihzia lo paupui vek sek te kan ching a.

Kan bula midang rêl ṭhin hi chuan midang bulah keini pawh min rêl ṭhin ang tih hi rin ringawt mai tur.

Ka chanchin hriat hi a dik ang em, dik ta se ka sawi chhawn kual hian eng nge hlâwkna ka hmuh ang, tih hi ngaihtuah a ṭha khawp mai.

Lehkhabu thu hawnna-a ka duh ber mai pakhat chu, F. Scott Fitzgerald-a novel, The Great Gatsby thu hawnna kha a ni: “Kum lama ka la naupan zual lai, khûp ruh a la no zual lai khan ka pa’n thurâwn min pe a, ka thinlungah a riak zui ta reng mai. Tu pawh sawisel duhna rilru i neih chang apiangin, a ti alawm, hei hi hre reng ang che, khawvela mi zawng zawng hian i hamá¹­hatna neih ang hi an nei ve vek lo, tih hi.”

Mi dinhmun hriatthiampui mang si lo hian á¹­awngkamin kan sai nghal zung zung á¹­hin a, chuti chuan menna hre lovin kan siama, a nunkhua kan tihchhiatsak vek thei asin.

Mi ropui chuan ngaihdan an sawi hova, mi naran chuan thilthleng an sawi hova, mi rilru tê chuan mi chanchin an sawi an sawi ṭhin, an tih kha a dik thui viau mai thei.

Kan mit ngeia kan hmuh ni lo, kan beng ngeia kan hriat pawh ni lo pui hi, kan rilru te-reuh-tê hian kan phuahchawp a, kan kareh zau deuh hian kan pu darh duh fo zu nia.

Bible pawh hian kan lei veng ṭha tur hian min chah uluk em hi. Kan lei tawi tê hian mi engzah nge a hawl thlak a, a hawl thluk tawh?

Kan lei hi hmun hnâwnga a awm vang hian a tawlhthlu duh teh a nia aw. Kan lei inchi 3 vel leka sei hian patling feet 6 dawna sang pawh a hawl tlu zuah thei asin.

Sap naupanghovin, miin á¹­awngkama an diriam a, an zah em em chang hian, “Tiang leh lung chuan ka ruh a titliak thei ang, mahse, thu chuan min hliam ngai lo vang,” ('Sticks and stones will break my bones, but words will never harm me') tiin an chhang lêt á¹­hin.

Amaherawhchu, thu hian tiang leh lungina mi a hliam theih aia thuk hian mi a tina thei asin. Thinlung hi a tikehsawm vek thei a. Ṭhian á¹­ha a á¹­hen hrang thei a, pawl a tiphel thei a, inngaizawng leh nupa karah hêm a thlak thei a, chhungkua a leng darh vek thei! Mi nunkhua zawng zawng a tihchhiatsak vek thei a, mi duhthusam ram a á¹­hiahsak thei a, thihna leilâwtah thleng a hnuk liam thei. Mizo upa paw’n á¹­awngkauchhehah, “I á¹­awngin sai ngal a deng tliak!” te an tih thin kha maw le.

Pathian laka kan rochan, Zoram cheimawitu lunghlu: kan zaithiam, kan rimawi tum thiam, infiamna lama kan mi chhuanvâwr, thu leh hla thiam, science leh kawng hrang hranga mi bikte hi an va hlu tehreng em! An talent dawn zar zovin, an thawhrimna, taimakna leh thiamna rah thlum tak chu senga, kan lo tlaipuarpuite, mi ṭhenkhatina a bawrhbâng zawng leh a ṭhingbâr zawnga lo chhuah hrâm hrâm kan tum ngat ngat hi mak ka ti ṭhin. An art-ah awmze nei taka criticism kan pe thei a nih chuan a ṭha alawm e. Mahse, kan zawlpuia anmahni hnuhthlak hram hram tum kan ang ka ti ber ṭhin.

William Shakespeare-a’na Iago kâ hmanga a sawi hi a pawimawh a nia: “A-hmei a-pain, mahni hmingá¹­hatna hi kan ro hlu ber a ni. Miina kan tangka ip min rûksak chuan, thil ho mai mai min rûksak a ni; thil hlu tham engmah kan chân lo. A hmain tangka chu ka ta a ni a; mi rûksak hnuah a ta a lo ni ve mai a. Chhuan engemaw zât chuan chu tangka chu kan inkawl chhâwk kual mai mai a ni. Nimahsela, ka hmingá¹­hatna mi rûksaktu chuan hausak phah nan a hmang chuang lo va; kei lahin ka lo pachhiat phah let dêr bawk dâwn nen. Hmingá¹­ha hi zawng tangka sum engzat maha lei theih mai a ni ngai lo!”

Mi hming tihhliau hi banga chirh vawm kai ang a nia. eng anga nasa pawha nawh fai tum mah ila, a val a awm kulh tawh á¹­hin.

Mi kan fak thei lo a nih pawh a, an hming hliauna han sawi hrâm kan châk te, kan chawi sang thei lo a nih pawh a, han hnuh hniam hrâm kan duh te, kan vulh lian thei lo a nih pawh a, han teitêt hrâm kan tum thin te hi chu aw!

Kan mi sawisela te ai mahin keimahni nihna hi kan sawiselna hian a tichiang zawkin ka hria. Mi hming chirhdiaka ka hnuh berh apiang hian chirh kan kai berh tel ve zel tih hriat tur.

“Kan lo ngaihsan tehlul che nen ...” ti a miin min “fakna hla” an han lâk tawh hi chuan ka beng a thlep nghal vek zel a. Ngaihsan tur dang veng tinah kohhran á¹­halai hruaitu fel leh fai tak tak, zei si an kah nuk thu hrilh mai ka nâp hial á¹­hin.

Tu ni turin nge maw min beisei ni. Mother (Saint) Teresa maw? Ani meuh pawhin sawiseltu a hmai lo teh a nia. British chanchinbumi Christopher Hitchens phei chuan, The Missionary Position tiin Mother Teresa sawichhiatna chu a bu meuhvin a chhuah asin.

Mahatma Gandhi kan ti em ni? Mawngkawhur ang hiala an chhuahna lehkhabu pawh a awm. Pathian fapa meuh pawh nungdama awm tlak lo, lei si lo, van si lova, kraws-a khaikân tlâk lekah an ngai a nih a nih kha!

Tlangval kan zir tirh laia ka hla duh em em mai pakhat kha ka rilru-ah a awm reng á¹­hin:

“Quiet please, too much has already been said,
Just let it be and learn to listen instead;
Sometimes through the silence big problems become small,
If you can't find something good to say, say nothing at all.”

Ni e, sawi tur ṭha tê i hria te a nih nghal loh chuan, tunlai ṭawngkam takin, ngawi ṭâwt rawh!

No comments: