Ropuina awm rawh se

Mafaa Hauhnar

Hmâna kan Lal Biakna-a, ‘Ram te, thiltihtheihna te, ropui te’ tiha, ‘ropui te’ ti a an dah hi, ‘thiltihtheih te’ tih a dik thei lo ang bawk hian a dik lo va; heta Grik tawnga ‘doxa’, Saptawnga ‘glory’ tih hi “ropuina” tih tur a ni, tih ang zawnga ka ziah kha, tun hnaiah social media lamah an tharthawh nasa hle.

Chumi rual chuan hemi chungchanga Revd Chuauṭhuama ziah ni a an sawi chu an theh darh chiam bawk a. Kei pawhin chu chu ka number hriat ngai loh pui pui atangin ka dawng zut zut mai, ninawm khawpin. Nulaho message ka dawn thin zât dâwn alawm ka dawn :-)

Min thawntute hian eng rilru pu-a min rawn thawn nge an nih ka hre phâk hauh lo. “Hei le, i huanah kêl a lût e, engtin nge i tih dâwn?” min ti nge, “Kha maw, i thil hriat loh lam i lo sawi ve vak vak a, a thiamin hneh taka an rawn pheh thlûk che hi. Zak chem chem rawh, Zaka!” min ti zâwk pawh ka hre thiam nek lo ve.

Revd Chuauá¹­huama ziah ni a an sawi, Lalpa Tawngtainaa ‘ropui’ leh ‘ropuina’ chungchang bik hi paragraph 3 lai ka’n thur chhuak ang e:

“‘Ropui te’ tih tak hi inhnialna lai pakhat chu a ni thin a. Mi tam takin tûn hma atangin ‘ropuina te’ tiin an sawi thin a. Amaherawhchu, kan mi hmasaten an hrilh fiah dànah chuan ‘ropuina’ tih tùr ni loin ‘ropui’ tih tùr an ti thin a. A lam dànah pawh ‘a ropuizia chu’ tiha ‘ropui’ ang hian lam tùr; ‘a ropui mang e’ tiha ‘ropui’ ang ni loin. Kan naupan laiin chanchinbu lamah vawi hnih vawi thum lai a ni ang, ‘ropui’ tih chungchângah zawhna a awm tawh thin a. Chutih lai atanga an chhànna chu ‘ropuina’ ti loin ‘ropui’ tih tùr an ti thin.

“Rev. Dr. R. Chhuanliana (L) khán MTh (NT) a pass hnu lawkah Lalpa Tawngtaina zirna lehkhabu ‘Heti hian tawngtai rawh u’ tih a ziak a. Ani chuan ‘ropuina’ tih tùrah a ngai a. He thu hi Rev. Zairema pawh a sawipui a. Rev. Zairema erawh chuan ‘ropuina’ tih tùr ni loin ‘ropui’ tih tùr tiin a lo hrilh a. An thu a inhmu lo deuh a ni nang, Rev. Zairema chuan fiamthu ti takin, “In thlák duh leh kan thih hnûah in la thlák dâwn nia” a ti a ni àwm e. Rev. Zairema chuan ‘ropui’ tih hi noun a ni a; Pathian zepui zînga pakhat a ni. Ropuina tih erawh chu noun-ah pawh abstract noun a ni a. Pathian ropuina chu kawng hrang hrangin lantîr a ni a; a thilsiamah te a ropuina a lo lang a. Ropuina chu Pathian nihna sawi fiahna a ni a; ropui erawh chu a zepui zînga pakhat, chatuana amaha awm tlat a ni a ti.”

“Grik tawnga Lalpa Tawngtaina ziak kan en chuan ‘ropui’ tih hi ‘doxa’ tih a ni a. Bible hmun tam takah English-a ‘glory’ (Gr. doxa) hi ‘ropuina’ ti-a lehlin a ni a; hetianga an lehlin chhan ber chu glory mal din ni loin ‘glory of...’ tih a nih vàng a ni (Entîrna-glory of the LORD, glory of God, glory of Jacob, glory of Kedar, glory of thy name, the glory of Lebanon, etc). Hetianga ‘of’-in a zui loh leh a hma lamah qualifyer a awm thin a (Entîrna- his glory, my glory, your glory, etc). Lalpa Tawngtainaah erawh chuan ‘glory’ hi mal din a ni a, ‘of’-in a zui lo a, a hma lamah qualifier a awm bawk hek lo. Thuthlung Hluiah chuan Hebrai thumal - kevôd chu ‘glory’ tih nân hman a ni ber a; a context azirin ‘ropuina’ tih hun a awm bawk. Lalpa Tawngtainaa hman dàn ang deuha ‘ropui’ mal din chu Sam 79.9-ah- “I hming ropùi nân min chhandam la” tih a ni. Hlaah pawh ‘ropùi’ tih hi hman a ni ve tho. KHB No. 177-ah, “Ropùi leh thuneihna a chang” tih vawi 2 hman a ni a. KHB No. 145:3 tlar 2-naah, “Hmangaih, a màwi, a ropùi a lang e” tih a ni bawk. Chuvàngin LalpaTawngtaina doxology-a ‘ropùi’ tih hi noun pângngai a nih tho avàngin abstract noun ‘ropuina’ thlák kher a ngai lo ang. ‘Ropui’ ang bawka hman pakhat chu KHB No. 55:3(4)-ah “A thiltihtheih ka hril ang” tih hi a ni.”

Kan mi hmasa, a bik takin Zosâpte sulhnu pawr sawi mâm leh sawi mawi kan tumna lama kan inham buai taimâk a, kan kal thui peihzia hi aw! Missionary ṭhahnemngaih takin alawm le, thahnem kan ngaih le.

A sawi ang hian lo pawmpui ta hmiah ila, he Lalpa Tawngtainaa an thumal hman ang, “doxa” (glory) an hmanna ngei ( ‘of’-in a zui loh leh a hma lama qualifyer awm si lo, mal din) kan Mizo Bible-a an dah dan thenkhat, entirna ang lekfangin, i lo thlir teh ang:

“... ropuina te, chawimawina te, thlamuanna te pêk a ni ang.” (Rom 2:10) (“ropùi te pêk a ni ang” tiin an letling lo a nih hi).

“A hnênah chuan chatuanin ropuina chu awm rawh se.” (Rom 11:36) (“ropùi chu awm rawh se” tiin an letling lo a nih hi).

“Pathian hnênah chuan ropuina chatuanin awm rawh se. Amen.” (Gal 1:5) (“ropùi chatuanin awm rawh se” tiin an letling lo a nih hi).

“Chatuanin, chhuan zawng zawng thlengin, kohhranah leh Krista Isuaah chuan ropuina awm rawh se. Amen.” (Ephesi 3:21) (“ropùi awm rawh se” tiin an letling lo a nih hi).

“Tin, kan Pathian leh kan Pa hnênah chuan chatuanin ropuina chu awm rawh se. Amen.” (Phil 4:20) (“ropui chu awm rawh se” tiin an letling lo a nih hi).

“Isua Krista hnênah chuan ropuina chatuanin awm rawh se. Amen.” (Heb 13:21) (“ropùi chatuanin awm rawh se” tiin an letling lo a nih hi).

“Tûnah leh chatuan thlengin ama hnênah chuan ropuina awm rawh se.” (2 Pet 3:18) (“ropùi awm rawh se” tiin an letling lo a nih hi).

“Amen: malsâwmna te, ropuina te, finna te, lâwm thu sawina te, chawimawina te, thiltihtheihna te, chakna te, chatuanin kan Pathian hnênah awm rawh se.” (Thupuan 7:12) (“ropùi .... chatuanin kan Pathian hnênah awm rawh se” tiin an letling lo a nih hi).

A á¹­anna rahbi tinghet tura Thuthlung Hluia mi a rawn thur chhuah, Sam 79:9-a “I hming ropùi nân min chhandam la” tiha “ropui nan” tih khi “ropuina atan” tih kaih pawlh (contraction) mai a ni tih hre bawk ila.

Grik tawnga “doxa” lehlin nan “ropuina” tih ai hian “ropui” tih hi a tha a, a tum a phawk zawk a nih chuan engati nge Bible-a “ropui” ti lo va, “ropuina” an tih leh hlawm khawm si le, kan tarlan chinah chauh pawh khian?

Bible hi kan ngaihlu êm êm a, keini Presbyterian Kohhran phei chuan,“rinna leh thiltih tehna, dik lo thei lo a ni,” tiin thurin 1-naah kan neih si a. Engah nge famkim lo leh fûn kim lo zawk ni a an hriat an hman luih leh ngat ngat si?

He thu an lehlin lai hian, Mizo Prebyterian leh Baptist kohhran mite Pathian biak dan tura thu neihna tâwp nei ang hrima, “In thlâk duh leh kan thih hnûah in la thlák dâwn nia,” titu ni a a sawi hi Mizo Bible lehlin kawnga a khaipa ber a ni lo’m ni? Khawiah nge “ropuina” ti a an lehlin lai hian a awm? A inthiar zawk nge, meizial leiin a chhuak bo lawk, nge a muthlu?

An han chhût an han chhût a, “doxa” (glory) lehlin nan “ropùi” tih chu dik thei ngangin an hre mawlh lo ni tur a ni, “ropuina” an tih chat chat khi.

Hemi chungchang thu hmâna ka ziah hmasak ber a lo chhiarin, “Rev. Dr. R. Chhuanliana (L)” a tih khian min rawn phone vang vang a, mi a thlâwpzia thu a sawi ve luam tak asin.

Ṭanfung zawn nan heti ang chungchangah hi chuan hla thu hi chu a hman chi ber loh vang. Hla thu-ah chuan a lam (syllable) bithliah te a awm avangin a phuahtute hian hawrawp dah kim loh emaw, thu lam kim loh emaw neiin, an ‘syncopate’ fo thin si a. Chu chu literature lama mit keu chin chuan hriat tur. Ropùi thlavang hauhtu’n a hla thu rawn thur chhuahah pawh khian a chiang khawp mai.

“Ropùi leh thuneihna a chang” tih vawi 2 hmanna a tihah khian “ropui” khian “thuneihna” tiha “na” khi a va á¹­awmpui a ni. “Ringhlel leh hlau lovin ka kal,” tiha “ringhlel” hian a hnua “hlau” zuitu “lo” a va á¹­awmpui ang deuh hian (hei hi tu pa “remhria” emaw ni chuan, “Ringnghet leh hlau lovin ka kal” tiin a thlaksak a. Tunah “ringhlel” tiin an dah lêt leh ta a, a lawmawm ngawt mai. Cf. KHB 254 ). Rev. Liangkhaia hla lehlina “A ropui leh mawina nen” (KHB 363) tih pawh hi chuti ang bawk chu a ni.

Kan pastor lar hmasa Bankuaia chuan, “Haleluia! Ropuina chu Aman nei kumkhua se,” (KHB 74) a lo tih bâkah, Mizo Kristian hla phuahtute zinga a hmahruai pawla mi Suakliana pawhin, “Ropuina leh rorelna zawng zawng/ Amen, Lal Isua ta a ni,” (KHB 77) a lo ti tawh bawk a nih kha. Mizopa dik tak, tun hnua hla phuahtu F. Vanlalchhuanga paw’n, “Aw Lalpa, ropuina te, chawimawina te,/ Lalna te, thuneihna te, rorelna te,/ Amen! Amen! I ta a ni si a,” (KHB 529) a tih thlap hi.

Hla an lehlina harsatna an tawh ni a lang chu “glory” hi thu lam 2 a nih laiin, “ropuina” chu lam 3 a ni ta bik a, chuvang chuan “ropui” tiin an la tawi (syncopate) zauh zauh niin a lang. Zosapho kha chuan a danglamna an hre fuh chiah lo a ni thei bawk. “Hallelujah Thine the glory” tih chu, Sap Upa chuan, “Haleluia! Ropui i ni,” (KHB 7) tiin a keuh a. Zosapthara’na Lalpa Tawngtaina hla a phuahah phei chuan, “Ram, tihtheihna, ropui nen,/ Chatuan i ta reng, Amen,” (KHB 19) a ti asin. Thil dik lo khuh mawi tum nan dik lo dang fawm khâwm hi a á¹­ul ber lo.

‘Ropui’ tih hi noun a ni a; ropuina tih chu abstract noun a ni, han tih chu leh! Tlangnuam tih hi hming a ni a, Kulikawn tih erawh chu veng hming a ni thung, tih ang vel a ni. Ropuina hi hmangaihna, thianghlimna, dikna leh finna te ang bawka Pathian zepui (attribute) a ni.

Lal Biaknaa ‘ropuina” tih aia “ropui” tih a fuh zawkzia, a ziaktu an tarlan loh ka dawn pakhat phei hi pui tak a ni. Grik tawnga “doxa” awmzia Saptawngin a tarlang a. Mizo tawngin, Saptawnga a tarlan ang ni hauh lohvin a han sawi vak a; Saptawng thiam lo bum nan a ti ni maw. Heti hian a thutlûkna a sawi a:

“Ropùina (abstract noun) hi chu hmuh theih loh, khawih theih loh a ni a, doxa a huap zo lo deuh, a letling kim lo deuh zâwk a ni. Ropùi (lam hniam: modified form/Gerund) hi chu khawih theih leh khawih theih loh, tak nei leh nei lo, hmuh theih leh theih loh noun a ni thei a; ‘ropuina’ (abstract noun) erawh chu tak nei lo, khawih theih loh leh hmuh theih loh a ni,” tiin (Somebody kill me, please! Ka thi á¹­hak!).

Doxa hrilhfiahna kha “ropui” tih nan hman a tum ngar ngar a, a Saptawng chuan “ropuina” zawk a hrilhfiah reng si a. Chuvangin, ama duh angin Mizo tawngin a kuai kual kawi vêl ta mai mai a ni ber e. A nih chuan, “Ropùi (lam hniam: modified form/Gerund)” a tih chu min han hmuhtir ula, min han khawihtir teh u le!

Pathian ropuina hi chu leiah pawh thil hrang hrangah, kawng dang dangin kan hmu a, kan khawih a, kan tem thin - Vanah a zual zawkin! Mihringina kan hmuh a, kan khawih phak loh a ropuina lah chu nang leh keia ngaihtuah phâk rual loh a la ni lehnghal!

Ropui tih adjective hi noun anga hmangin an nominalize a nih chuan, chu adjectival noun chu abstract tho a ni ta a ni; concrete miau hek lo. Gerund hi kan hriat atana á¹­ha chu verb ni si noun anga hman sawina a ni; adjective ni si noun anga hman sawina a ni lo.

Lalpa Tawngtainaah hian `ropui te’ tih hi hmâna kan mi hmasate dah dan, kan lo vawn bel leh kan lo á¹­hanhnan tawh a ni a; `ropuina te’ tih chu dik zawk eng ang mah se kan khawr tût tawh dawn a. Chuvangin, chauhthubarawhah, a sawi mâm dan kan han zawng khawmawi mai mai a nih hi, an ti te pawh a ang lek lekin ka hria.

He thu inchuhna Whatsapp group pakhatah chuan, chiang inti takin Katholik Kohhran mi leh sa angin min lo sawi hmiah mai. Mi fate hi chu an fel thin mang tak e, kei pawhina ka hriat hleih loh ka chanchin sawi tur hi an hre zul zel a. Kum 1975, December ni 21-a Pastor L. Biaktluanga kuta baptisma ka chan atanga vawiin thleng hian, Presbyterian Kohhran mi ka la ni ta ngar ngar a. Hmâna thla 6 chhung min thunun zauh lai pawh khan, khaw dang ka hawi chhin lo.

‘My country, right or wrong,’ tih ang ziazanga kan kohhran thil tih a nih vang ngawta a dik a dawk thlu lova á¹­an tlat a; a ke chheh fuh lohnaah pawh thiam chantir zel ka tum ve lo a ni mai chauh zâwk. A dik zâwk awm na reng a, a dik lo zawk han á¹­ha-neih a, sawi mawi mai chu kan Zotawng hmakhua ka ngaih vang chauh pawhin kei hi chuan ka remti lo. Mahse, kei ve tehlam hi eng ka ni lo êm mai pawh a, ka ropuina Lalpa tel lo chuan ropuina ka nei lo; a va ropui loh theih êm, u Ropui!

No comments