Talhkhuang' nge 'Talhkuang

MS Dawngliana Pachuau,

Tlangnuam, Aizawl


Mizote tum rik (musical instrument) zinga pakhat 'TALHKHUANG' hi kan hre furin a rinawm. Thing, an duh ang tawka lian chu tawng chen vela seiin an tan a, kil li neia siamin, a pang hmun khatah an ker khuar á¹­hin, a len dan indawta ri danglam siama tum ve á¹­hin a ni. Lungdawhah a buin an dah á¹­hin a, an dahna chhan chu 'mitthi khuang atan an ti a ni' (Siamkima 'Zalenna ram' page- 117). Tichuan, hun a lo kal zel a, chu hmanrua chu an nei chhunzawm zel a, lungdawhte awm tawh lo mah se hmanna tur an hre zel a, siam dan awlsam zawk hriain, Rua/Raw lian deuh te chu hman nachang an hre chho ta zel a, an hman rim zui takna ber chu, (a bu/len dan indawt kher pawh ni tawh lo hian) thlamah dahin, thlawhlaia bung mekte leh lo rite nena chinchang inhriat tawn nan (inbiakna) a ni ber mai. Lo (thlawhlai)-a sa rawn chhuak tur ven nan a á¹­angkaiin a pawimawh hle bawk a ni.

Source: Mizo thil hlu te by Dawngkima Chinzah
Hun a lo kal a, khawvel a changkang zel a, eng (light) hmanga inbiakte kan lo thiam zel a. Talhkhuang hmanga inbiakna pawh kan thiam chho zel a. Ral hla ve deuh, a ri inhriat phak china mite nen chhun lamah leh zan lamah pawh eng kal tlang theih lohnaah chuan inbiakna á¹­angkai tak a lo ni ta nghe nghe a. Hetia talhkhuang hmanga inbiak nan hian morse code (eng hmanga inbiakna) hawrawp tho chu hmangin, chumi zulzui chuan inbiak mai a ni á¹­hin. Tunlai thleng hian thlawhhma nei, ram riak á¹­hinte leh ram lama hna thawk á¹­hinte tan chuan hmanraw á¹­angkai tak a la ni chho reng a awm e.

'Talhkhuang' nge 'Talhkuang' :- Awmna hmun a dang a, ṭawng dan leh ṭawngkam a lo inang chiah lo ṭhin a, thil hriat dan hrang hret a awm ṭhin. He 'talhkhuang' hi 'talhkuang' tia lo sawi ṭhin pawh an awm ve bawk a. Ṭhangthar sawi mai a ni lo a, hetia lo hmang ṭhinte hmanna pawh hi a rei ve viau tawh awm e. Thil hming a nih chuan a eng zawk zawk pawh hi a dik thei ve ve a. Chutih rual chuan, thil inhnai tak, lam dan inzul si, a kawh hrang daih si kan ṭawnga awm leh ṭhin hi han chhût chian chuan, awmze nei leh a hming pawhin a chawih loh zawk hi a lo awm leh ṭhin. Tun hma aṭangin ṭawng uluk lo leh, ṭawng inlak lawn chhoh dan te ngaihtuah lem loa ṭawng hmang mai mai an awm zel a, chutiang mite hman sual chu kan tuarin, tunhnuah kan lo inhnialpui leh vak vak ta ṭhin niin a lang.

Aizawl hi ram laili a ni a, á¹­awng hman dan a dik tlangpui á¹­hin a, chutih rualin, kan lehkha thiam hmasa leh hausa hmasa, mite zah kai chin, á¹­awng lo hmang pial ve deuhte an awm á¹­hin a nih hmel. Chutiang mite thil sawi leh ziah tam tak aá¹­anga lo inzir leh, thil lo hre vete tan chuan an sawi leh an ziah hi pawm mai loh theih loh a ni ve bawk.

A hming awmzia aá¹­ang hian han ngaihtuah ila, heta a hminga 'talh' kan hman hi chu, 'vua' sawina mai a nih hmel a. Kan hnial vakin a rinawm loh e. 'Khuang' leh 'kuang' erawh thil inang hauh lo. Thil inhawisan daih a ni thung a.

'Khuang' kan tih chi reng reng chu kawrawng a awm a, chu kawrawng chu ri siamna tur bakin eng atan mah kan hmang ngai lo. Perhkhuang, Khuang, Talhkhuang, kan han tihte pawh hian, a kawrawnna hi ri siamna tura duan a ni á¹­hin.

'Kuang' kan tih ve chi lam erawh chu a kawrawng pawh ni chiah loin, a hmai khing (a pang pakhat) chu inhawng bikin, a chhung chu eng emaw tih nan kan hmang á¹­hin a, a chhungah eng emaw a awm á¹­hin a, 'khuaptu' tihna a ni deuh ber mai. Ri siamna tura duan leh din a ni ve ngai lo.

Kuang–Mitthi ruang a chhungah kan dah á¹­hin.

Vawk chaw kuang–Vawk chaw pekna (vawk thleng)a ni a, a chhungah vawk chaw kan dah á¹­hin.

Ba den kuang–Vawk chaw tur bal kan denna a ni a, a chhungah bal dahin kan deng á¹­hin.

Taikuang–Thir dengtuin a thir den a tuai hriamna turin tui a inchhawp á¹­hinna a ni a, a chhungah tui a dah á¹­hin. Pianhmang hranpa a nei lo a, tui tlin theihna remchang apiang an hmang mai á¹­hin.

'Kuang' leh 'khuang' kan hman á¹­hin dan kan hre ta. Kan lo hmang dik lo a ni maw! Ti duh miah lo a, mahni á¹­awng hman dan á¹­an tlat á¹­hinte hian Mizo á¹­awng an pawt á¹­hen nuai a, inhialna ngaiah mi kan hnial nawn phah fo awm e. Thu ziak hlui lamah hmuh tur a awm ve ve a. Mi thil chhui peih deuhte'n an han en kual a, 'Mizo leh vai chanchin' tihah khan 'Talhkhuang' tiin an lo ziak daih tawh a nih hmel a, 'Kelkang hlimpui' (1937) Chhawntluanga ziakah kan kan hmu a, Saikuti Chanchin (1964) Selá¹­huama ziahah 'Talhkhuang' tih kan hmu bawk a. 

'Zorimawi' tih lehkhabua Tlanghmingthanga'n 'Hla chawihna leh hmanrua' tih a ziahah 'talhkhuang' a hmang bawk a. 'Mizo Ziarang' (1975) buah Pu Vankhama'n 'Talhkhuang' tiin a lo ziak bawk a. 'Zalenna ram' tih bua Siamkima'n 'Pi pu chhuahtlang' tih hla Liandala phuah a rawn sawi zaunaah hian 'talhkhuang' tiin a dah bawk a, a ziah danah a phuahtu hi hmaichhanah a kawm ngei niin a lang bawk. 'Ka chenna Mizoram' tih Lalbiaknema ziahah kan hmu bawk a, 'History of Mizo Music' (Antiquity to Contemporary Times) Vanlalremruat Tonson pawhin research paper-ah 'talhkhuang' tiin a lo ziak bawk a. Pu Liandala hla (Pi-pu chhuahtlang hlui) hi a phuahtu á¹­awngkam tak hi hriat a har ta deuh a, (Siamkima khian he hla chungchangah hian a kawm ngei niin a lang. Tin, amah vek hian, 'He hla hi Serkawn Sikul 1941 Concert hla a ni' tiin a ziak a, he hla bua a lan dan chuan 'Talhkhuang' tih a ni bawk. Khatia a han phuah hlim khan Serkawn chanchinbu 'Tlawmngaihna' tihah (November Issue-ah) chhuah a nih thu a sawi bawk a, ama dam laia tih a ni a, he thil erawh hi chu dap chhuak theite kutah awm ta se), ziak tam zawkah Thingte 'talhkhuang' chawm iang an khawng ri, tiin a inziak a. ('Talhkuang' tia hmang á¹­henkhatin theih tawpa siam á¹­hat an tum mek niin a lang bawk). 

Chutiang a nih lai chuan, A fapa Pu Saingenga'n 'Pi pu chhuahtlang hlui' (A pa chanchin leh hla phuah bu) nikum lawka an tlangzarhah chuan 'talhkuang' tiin an ziak thar ve leh ta bawk a ni awm e. Kan zai thiam hrang hrangte chuan 'talhkhuang' tiin an lam ri deuh vek awm e. (Anniho hian a ziak en em em loin, an hman dan angin an sa mai a nih hmel a, Pu Buanga dictionary tih vel lam keu miah loa an á¹­awng hman á¹­hin dan anga sa an nih phei chuan, kan lo hman tlanglawn dan fiah taka photu an ni thei hial ang a, ziakin a hruai sual loh zingah an tel phak awm e.) RL.Thanmawia khan 'Hla thu dictionary' a siamah khan 'Talhkhuang' tiin a ziak a, Edition thar a siam leh pawhin a la ti zel a, a á¹­um thumna (3rd Edition)-ah (ama hman dan leh hriat dan aia dictionary lam lo ziah dan rin zawkna a nei thar nge ka hre lo a, an sawi dan chuan, kan Proffesor pakhatin 'Talhkuang tih zawk tur' a tih vanga thlak leh vel a ni awm e.) 'Talhkuang' a rawn ti ve leh nulh mai bawk! Zirlai bu lama 'talhkhuang' tia kan zir á¹­hin chu, thlak chho nghauh nghauhin, MLC lam pawhin 'Talhkuang' tiin an dah ve ta hial a. State Museum leh khawi khawiah emaw pawh hetianga ziah hi kan hmu tam tual tual dawn niin a lang. Dictionary siam hmasa bertu Pu Buanga khan 'Talhkuang' a lo ti roh a, a hnua Dictionary dang rawn siam vete (Remkunga, Rev. ZT.Sangkhuma te unau, RK.Lalhluna) pawhin an rawn ti ve ta fur mai bawk a ni awm a; a zia lo angreng khawp mai. Dictionary hrang hrang (Lehkhabu inthlah chhawng) ni loah chuan 'talhkuang' tia inziak han hmachhuan tur vak a awm lo a ni maithei.

Hnam dangin, 'Mizote hian 'kuang' in tih hian eng lam sawina nge?' Tiin min zawt ta se engtin nge kan chhan ang? Kan á¹­awng awmze mumal loa kan hman hi a awm nual thei a, kan lehkha thiam hmasate ziah aá¹­anga inzir tur kan nih reng laiin, an tih sual lo awm zeuh hi chu hnawla siam á¹­hain, á¹­awng awmze nei leh belh chian tlak nei tura rilru kan insiam zel hi a á¹­ha viau awm e. Social Media lama sawi honaah mi tam takin "Talhkhuang tiin kan sawi á¹­hin a, 'Talhkuang' tih tur an tih vangin ka ti ve ta zel mai." ti an awm nual maia a pawi ngawt mai. 'Talhkuang' tia lo hmang ve á¹­hin tam tak an awm a, awihawm tawk chauhin Dictionary lamah hial a lo chuang a, chuta lo chuang chu á¹­an funga hmanga mi dang taima taka lo hrilh a, sawrkar thil lama lo seng lut duhtu an awm ve miau avangin an demawm hran lo e. A nihna leh a awmzia ngaihtuah miah loa mahni hman/hriat dan chhawm nun tum ringawt loin, kan hmanna leh a hming awmzia te ngaihtuah chungin, kan ziaktu tam zawkin an lo hman á¹­hin dante thlir hian 'talhkhuang' kan tih zel hi a dik hmel viau a ni.


No comments