Zoram hmathlir : Ka lungkham ram

Dr. H.T.C. Lalrinchhana
Zamzik Siang
Bethel Veng, Zemabawk - Aizawl

[Heta kan thuziah te hi kan chian leh kan pawmtlan vek thil anih a rinawm, hotu leh thuneitu te hlei hlei pawh an chian tawk a rinawm tho. Chutihlaiin, mipui lam in mimal leh chhungkaw bil hamthatna mai aiah vantlang hmasawnna hawizawnga sawrkar kan beisei fo zawk theihna tur anih beiseia tarlan a ni]

Hmasawnna ruhrel (Infra-structure) kan tih hi tamtak a awm a, ram leh a mi chengte mila sawifiah tur chi a ni. Entirna’n- Chhungkaw thenkhat tan chuan ‘Computer’ emaw lirthei emaw chu an nitin khawsak mamawh anih laiin, chutiang mamawh hauhlo chhungkua chu an awm ve mek bawk ang. Mizoram chhunga thingtlang leh khawpui tih hmasawn kan duh chuan kan tun dinhmun atanga kan mamawh hmasa 'Hmasawnna ruhrel' kan duan fuh chu tih makmawh ani ang. Kan dinhmun leh nihna, ram leilung leh nunphung en hian Mizoram hmasawnna kan duh takzet chuan ahnuai amite hi kan tih hlawhtlin hmasak ber angai. Hetiang kan tih hlawhtlin hmasak loh chuan ruahmanna ‘Policy/Programme’ emaw ‘Scheme’ emaw sumpai pawh seng teuh thin ni ila hmasawnna kumhlun leh thatpui tur chi kan pawchhuak hauh lo ang, chu’ngte chu :-

(i) Inkalpawhna kawngpui tha-
Mizoram chhim leh hmar, chhak leh thlangah afur athala mam han reng mai duhthusamah phei chuan Motor pali aruala tlantheihna kan neih ngei ngei angai, sorkar pui ve lem tan chuan thil har ani hauhlo ang. Diktak chuan Mizoram zauzawng pumpui pawh hi 21,087 sq. km vel lek anih avang hian sumpai hman dik-a Project siamthiam bawk tan chuan hetiang kawngpui hi kan thlur tir thei ngei ang.

Heti ang kawngpui kan neih chuan khaw kilkhawr ni a ngaih Thilthek khua ani emaw Tokalo khua ani emaw Mizoram chhung khawilai mai pawh hi kan Aizawl khawpui atangin Motor hmang pawhin chawhma tha zet kal vek alo ni tawh anga, chutiang intlawhpawhna kawngpui tha chuan nun ati awlsam anga, thlaithar hralhna ani emaw kan duh ber khawpui zeizia pawh duh hun hunah kan tem zung zungin natna leh damloh thu pawh damdawiin tha ber ber kan pan zung zung thei tawh ang. Thingtlanga cheng nih a hrehawm tawh dawnloh avangin Aizawl pawh a tawt zual tawh lo anga, khawvel in harsatna kan intawm- ‘Khawpuia in ek bengna’ (Urbanization) hi kan ti nep tial tial ang. Thingtlang mirethei te aiin khawpui chhung mirethei (urban poor) te chhawmdawl leh heti ang harsatna hi a chhangchhe zawk tih pawh kan chian kha.

(ii) Kawlphetha hnianghnar-
Kum 1972 daih tawh ah khan ‘Union Territory’ tha mi ah Mizoram hi kan lo awm tawh a, kum 1987 daih tawh ah khan ‘State’ puitling kan ni tawh bawk. Khawpui nitin nun leh changkanna te, sorkar pisa tin hnathawhdan in kawlphetha a mamawh dan chu sawi ngailo ah ngai ila, thingtlang nuna harsatna la awm chu eirawngbawlnan ramngaw thing kih chereu leh mei chhem alh luih luih a ei rawngbawl hi a ni. Eirawngbawlna gas te chu han in ruahman ve bawk mahse, Aizawl khawpui pawh LPG a atam lai hian mamawh khawp an dawng hauhlo anga, chumaibakah LPG bur khat lakman chu an tan ato hle ang le. Kelphetha chauhlo chuan an harsatna achhawk zo lo in khawsak changkanna ban phak anilo tihna anih chu.

Kawlphetha tello in ram mipui te ‘Computer Age’ te, 'Digital India' te leh 'Cashless economy' adt. kan tem tir theih loh bakah kan nitin nun leh eizawnna nena inhne alo nih tawh avangin kawlphetha lamah chak taka hma kan lak nghal rum rum angai.

(iii) Tui thianghlim hnianghnar atul:
Kan taksa chhungril ti mur leh chakna tam ber hi tuiin aluahkhat tih kan hriat ang bawk hian tuna Aizawl khawpui-a ‘Internet’ hmanrua leh Scorpio leh SUV Car te nen tuikhur-ah zankhaw tairek thleng thlengin tuikang kan nghah ang hi hmasawnna zeizia tur anihloh avangin khawdai tina Fiara tui ti a chhal ngam lui tui thianghlim leh ruahtui vantla duhthusam luanral rengna hmunah hian sorkar laipui in tui thianghlim hnianghnar mitinin an neih theihna tura ruahmanna tam tak a duan lai leh pawisa ui hauhlo a a phal em em si lai hian he mihring cheng tlemte nuai sawm vel emaw chauh tui thianghlim hnianghnar-a pek hi chu a har a rinawm loh.

Khawtinah an duhtawk-a an hman tur tui thianghlim kan chhawpsak a pawimawh. Chu chu mipui hriselna atan te, nun changkanna atan te, faina leh thianghlimna atan te leh nun awlsamna atan a hmanraw bulthum tih pawh kan pawm nghal a rinawm.

(iv) Sorkar pisa kalhmang thingtlang mite mila siksawi atul:
India rampum kan thlir chuan Delhi khu kan khawpui ber ani nachungin Mumbai pa te, Chennai pate emaw Kolkota pate emaw chuan Delhi-a awm an tum kher ngailo anga, an chak heklo ang. A chhan chu sorkar laipui chuan a hmun pawimawh leh pisa pawimawh zawng zawng hi Delhi a dah vek atum hauh loh vang a ni. Keini Mizoramah pawh Secretariat Office te hi chu Aizawl-a dah angai ngei ang, chutih laiin Director Office (Directorate) chin ho zawng hi chu Aizawl pawna khawpui hrang hrangah emaw Aizawl pawna khaw remchangah kan sawnchhuah chum chum angai. Chumai bakah sorkar Department thenkhat leh zirna in bikte pawh Aizawl pawnlamah thawl leh him zawka sawnchhuah hi khawvel sorkar dangte kalphung a ni.

Tichuan, Aizawl hi atawt ngailo anga, thingtlang kan tih mai Aizawl pawn lama awm chu a hrehawm hauhlo ang. Chu chu kan tih makmawh ani in, Aizawl pawnlama sorkar hnathawk sawnchhuah awmtha duhlo tihte pawh hi Aizawl pawnlam zawng hi thing lutuk-a kan cheibawl vang vek ani tih kan chiang ang bawkin sorkar hnathawk sawnchhuah tihvel pawh tutan mah a pawi lem tawh lo anga, sawnchhuah chak zawk pawh an ther fur tawh zawk maithei asin.

Tunah erawh hi chuan mi ang pangngai leh athei fa tawhphawt tan chuan Aizawl ah pemluh emaw in benbel ngei ngei hi angai tih changkan duhte emaw hmasawn duhte tan chuan a chiang hliah hliah mai. Aizawl hi tawtlo thei anilo a, tawplo thei pawh ani hek lo, rambuai lai angmai a sawikhawmna atana hman ngawt atan chuan Aizawl khawpui pawh a pamhmai lu deuh e.

(v) Khawchhung roreltuten India ram danpui hnuaia an dikna chanvo an chan angai-
Sorkar laipui dan siam hrang hrangte leh hmasawnna kalsiam duan reng rengah ram danpui Article 40 na leh danpui siamthat vawi 73 na (Thingtlang sorkar) leh 74 na (Khawpui sorkar) anga tualchhunga kan aiawh-a kan thlanlalte hnenah thuneihna pek angai. Tuna kan dinhmunah chuan thingtlang hmasawnna tur sumpai leh ruahmanna te chu kan khawpui hrang hrang ah kan chawhchawrawi nu nu a, khawpui cheina emaw khawpui tih hmasawnna sumpai dawnthleng emaw a kalpui tu tur kan nei bawk hek lo.

‘District Council’ hi kum 1972 ah inthensawm hma-a Aizawl leh Lunglei District ten kan kalsan tawh hnu fe-ah pawh ‘District Council’ rorelna hnuaiah chauh awmthei leh awm tur (Sixth Schedule hnuaiah) ‘Village Council’ chu khawpui ah leh thingtlang ah (Aizawl tiamlo in) awmze nei mang lovin kan then kawi tir vel mai mai rih a, hna tak tak thawk turin ram danpuiin an dinhmun leh kalsiam tur a duan ang kan pe rih silo a, mawhphurhna erawh sorkar laipui tuk angin kan pe hnem lo thei silo, felfai tak leh kori tu taka hnathawk thei silo in an phar kawi rih deuh mai mai a ni ber.

Mipui rorelna ‘Democracy’ bulthut tur kan la nei lo tihna anih chu. A awmzia berah chuan ‘Village Council’ kan neih mek te hi danpui ruangam atang chuan hmasawnna hnathawktu tur ni lovin, District Council tana din, ‘Inrelbawlna’ lama mawhphurtu mai an ni a, Inrelbawlna leh hmasawnna hnathawktu tura India ram danpui duan (Kum 1992-a ram danpui siamthat vawi 73 na leh 74 na ang) chu kan la nei ve rihlo tihna a ni bawk. Hei hian ram hmasawnna tur ati thuanawp thui hle mai ani satliah lova, hmasawnna hnathawktu tur thuneitu Aizawl khawpui ah chauhlo chuan Mizoramah kan la nei ve lo tihna a ni.

Chhiartu duhtak, thingtlang leh khawpui tih hmasawnna tur ruahmanna leh sumpai lam pawh sorkar laipui thatna zar zovin dawng thin mah ila, achunga kan tarlan ang kalsiam kan nei anih loh chuan Mizoram chhunga mi nawlpui nun leh khawsakphung chu ngelnghet takin changkanna tak tak lam a hawi thei ngai lo ang. He thil hi thil awlsam tak, hun leh tha sen belh lem ngai hauhlo, tih hlawhtlin maitheih vek a ni tih pawh I chian nghal a rinawm. Heti ang hmasawnna ruangam (Infra-structure) min petu sawrkar hnenah zoram mipuiten, 'Abak chu kan lo intodelh ve tawh mai ange.......' tihna rilru nen- ZORAM KAL CHHET CHHET!!.
Previous Post Next Post

Contact Form